کوشتنى واقیع

گفتوگۆ لەگەڵ ژان بۆدریار

سازدانى: ئانتوان بارۆ

وەرگێڕانى: هاوار محەمەد

بارۆ: مادام پێدەنێینە مانگى کانوونى دووەم (یانیوەرى)، واتاى چییە لەم ساڵى 2006ـەدا، ]لە ڕێگەى پێشکەشکردنى دیارى و کارتى پیرۆزباییەوە[ پیرۆزبایى سەرى ساڵ لە یەکتر بکەین؟

بۆدریار: یەکەم، ئەمە سروتێکى ڕەمزییە کە لەلایەن کۆمەڵە خەڵکانێکەوە لە کۆنتێکستى پرۆسەیەکى خۆبەخۆى پەراوێزیدا پەیڕەو دەکرێت، وەکو ئەو ڕۆژنامانەى دەخرێنە بەردەستى موسافیرەکان، یان دیارییەکانى دامەزراوەیەک. من لە ئاڵوگۆڕى ڕەمزییەوە دەستم پێکرد بەو جۆرەى کە کۆمەڵناس و ئەنترۆپۆلۆژیست "مارسێل موس" لە کتێبى "نامەیەک دەربارەى دیاری" (1923-1924)دا وەسفى کردووە؛ دەکرێت پاشماوەى هەموو ئەمانە لە کارتى پیرۆزبایی جیا بکەمەوە. ئەم کارتى پیرۆزباییە دەشێت یەکێک بێت لە سروتەکانى پەیوەندییە کۆمەڵایەتییە بۆماوەکان کە دەسەڵات و هێزى خۆى هەبوو، بەڵام لەمڕۆدا گۆڕاوە و بووە بە پەیوەندییەکى کۆمەڵایەتى دەستکرد و لەبەرگیراو، کە لە ڕێگەى نیشانەگەلى بێ کاریگەرییەوە، لە ڕێگەى سروتگەلى خاڵیى لە ماناوە، نا ئومێدانە دەست بە دووبارە خوڵقاندنەوەیەوە دەگرین. وێڕاى ئەو ڕەنگە کەرنەڤاڵییە ڕووکەشییە هەندێ ڕەقوتەقەى وا کارتەکانى پیرۆزبایى هەیانە، کە ناشێت گریمانەى هیچ گرێبەستێک بکات، هێشتا ئێمە نیشانە بێناوەڕۆکەکان ئاڵوگۆڕ دەکەین. جا کاتێک پەیوەندییەکان، دوور لە ئامانجە ڕاستەقینەکانیان، بەرەو ئەم جۆرە لە بوونى ڕووکەش دەڕۆن، ئیدى بوونیان دەبێتە بوونێکى بێ سنوور.

بارۆ: ]دەقیق[ بیر لە چى دەکەیتەوە؟

بۆدریار: بیر لە زیندووکردنەوەى ئەو یادەوەرى و کەرنەڤاڵانە دەکەمەوە کە گریمانەى هیچ ژیانێکى ڕاستەقینەى دەستەجەمعى ناکەن، ئەوانەى کە تەنیا نۆستالژیا بۆ "پەیوەندییەکى کۆمەڵایەتى"ـمان تێدا دەبزوێنن. بیر لە هەموو مومارەسە سیاسییەکان دەکەمەوە، تەنانەت لە سیستەمى هەڵبژاردنیش؛ ئەمە ژیانێکە بە ئاستەم پارێزگاریى لێدەکرێت، بەڵام سیستەمێکى چالاک بۆ نواندنەوە پێکناهێنێت. میکانیکییەت هێشتایش وەکو ئەو بوونەوەرە زیندووانە کار دەکات کە ژیانیان لەدەستداوە بەڵام بە ئامێرى دەستکرد دەژین.

بارۆ: داخۆ هێشتایش لە ناوجەرگەى بیرکردنەوەى تۆدا نین کە لە تێربوون و هەڵوەشانەوەى ئەم جیهانەوە بەرهەم هاتووە؟  

بۆدریار: بە کردەیى لەوێوە دەستمپێکرد کە وەک دیاردەیەکى گشتگیر بیر لە "بەکاربردن" بکەمەوە. بەرهەمەکانى بەکارهێنان تەنیا ئەو بەرهەمانە نین کە دەبنە مایەى کردەیەکى زەرورى و ناچارییانە، بەڵکو قەڵەمبازێکى زەینییش پێکدێنن. دوور لە مەملەکەتى زەرورەت، خۆمان لەبەردەم میکانیکییەتدا دەبینینەوە کە خۆبەخۆ کار دەکات. ئێمەیش هەڵگر و بارمتەى ئەم میکانیزمە دەنوێنینەوە. ئێمە چیتر بکەر و بەرهەمهێنەر نین، بەڵکو بووینەتە بەکاربەر: پێداویستى و ئارەزوو لەنێو چوون، ئەوەى دەزگاى بەرهەمهێنان بەرهەمى دەهێنێت دەبێت بەکارببرێت. پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکان بوونەتە شوێنکەوتەى ئەم سووڕە ناچارییە. ئەمەیش تەفسیرى هۆکارى ئەوە دەکات کە بۆچى من گوزارەى "ئاڵوگۆڕى گشتگیر"م لە گوزارەى "بەکاربردن" پێباشترە؛ ئەمەى دووەمیان زیاد لە ڕادە پەیوەست کراوە بە بەهاى بەکارهێنانێکەوە کە خۆى تێپەڕێنراوە. ئێمە لە قۆناغى بەهاى نیشانەدا دەژین: ئێمە بەشێوەیەکى میکانیکى نیشانەکان بەکاردەبەین.

بارۆ: پاشان، وەک تۆ دەڵێیت: ''نازانین چى لە جیهانى واقیعى بکەین و بە گشتى نازانین ئەم پاشماوانە چ زەرورەتێکیان هەیە کە بوونەتە بارێکى قورس بەسەر شانمانەوە''.

بۆدریار: ئەوەى ون دەبێت بنەماى واقیعـە. لەو چرکەساتەوە کە چیتر واقیع ئاماژە بە هۆکار یان ماقووڵییەت یان مەرجەع یان بەردەوامێتیى زەمەن یان مێژوو ناکات، لەو ساتەوە کە چیتر دەسەڵاتێکى دیکە (ترانسێندنتاڵ یان خودایى) بە مەرجەعى خۆمان دانانێین، نازانین چى لە واقیعى ماتریاڵیى خام بکەین. واقیع پێویستى بە ڕاگرێک یان دەستەبەرییەکە تاوەکو هەبێت.

با نموونەکەمان جەستە بێت کە یەکێکە لەو واقیعە بەراییانەى وا هەمانە و خۆمان خاوەندارێتى لێدەکەین. وامان لێهاتووە هەتابێ زیاتر لە ڕێگەى تەندروستى و خۆشگوزەرانى و ڕابواردنەوە گرنگى بە جەستە دەدەین، ئێمە کەوتووینەتە نێو هەوەسى جەستەمانەوە، بەڵام چیتر نازانین چیشى لێ بکەین. ئەو کاتەى بڕوامان بە دەروون هەبوو، لە ڕووبەڕووبوونەوەیەکى فیکریى نێوان دەروون و جەستەدا دەژیاین. بەڵام لەمڕۆدا چیتر جەستە ڕەگەزێکى ڕەمزیى نییە، بەڵکو ئەگەر بە شاشەیەکیشەوە شەتەک نەدرابێت، ئەوا تەنیا بۆتە ئامرازێک بۆ هاتوچۆى ڕۆژانە.

بارۆ:: دژ بەوەى وتراوە ]گوایە[ ''واقیع دەمێنێتەوە و هەموو گریمانەکان بەرەو واقیع دەڕۆن''، تۆ نووسیوتە واقیع پتەو نییە و شیمانەى ئەوەى هەیە بەرەو فەوزا بچەرخێت.

بۆدریار: "مارک ئۆگۆر"ى ئەنترۆپۆلۆژیستیش دەڵێت چیتر هیچ هۆکارێکى دیکە بۆ بوونى واقیع نەماوەتەوە جگە لە دووبارەبوونەوە یان پەرشوبڵاوبوونەوە. واقیع ئاماژە بە هیچ هۆکارێک ناکات کە لەودیو خۆیەوە بێت، هیچ مەرجەعێک لەپشت یان لە سەرووى واقیعەوە لە گۆڕێدا نییە، لەبەرئەوە واقیع ناچار بە زۆربوون و دووجابوونەوە و کۆپیکردنەوەى خۆى بووە، وەکو جەستەکان و ئایدیاکان. لەو ساتەوەى کە چیتر مەبەست، ئامانج، باڵایەتی نەماون، شتەکان دەسپێردرێنە چارەنووسە حەتمییەکەى خۆیان، ئەویش هیچ نییە جگە لە زۆربوونى بێ سنوور. لەم حاڵەتەدا بە دوو واتا شتەکان هیچ کۆتاییەکیان بۆ نییە؛ واتە: چیتر شتەکان هیچ ئامانجگەراییەکیان نییە، لە هەمان کاتیشدا وا دەردەکەون هیچ کۆتاییەکیان نییە. شتەکان بۆ یەکجار و بۆ هەمیشە فڕێدراونەتە بازنەیەکى بەتاڵەوە. پاشان دەتوانین گریمانەى ئەوە بکەین کە جیهانى ماتریاڵى تەنیا وەهمێکى پەتییە بە واتا وردەکەى وشەکە: جیهانى ماتریاڵى شتێکە بەشێوەى زەینى بەرهەمى دێنین، شتێک کە هیچ پاساوێک پشتیوانیى لێناکات. ناتوانین ئەو بۆچوون و وێنایانەى هەمانن بگەڕێنینەوە بۆ حەقیقەتێکى بنجبڕ و پاشانیش بۆ واقیعێک. ئەمە قڵپبوونەوەى مەسەلەى فانتازیاکردنى بەردەوامى بوونى واقیعە. دەتوانین بەڕووى میتافیزیکادا هاوار بکەین، بەڵام لەمڕۆدا هەموو بەرهەمە سینەمایى و هەموو ڕۆمانە ئەدەبییەکان لە دەورى ئەم هەوا و هەوەسە بە کۆمەڵە دەسووڕێنەوە: ئایا لە جیهانى واقیعیداین؟ ئایا هەموو شتێک بەرەو مەجازیبوونەوە ناڕوات؟

بارۆ: کەواتە ئایا لەسەرمان پێویستە واقیع ڕزگار بکەین بەو جۆرەى کە لە "تاوانى پێرفێکت"ـدا نووسیوتە؟

بۆدریار: ئەوە من نیم وەها پێشنیارێکم کردبێ: من لەبارەى هەوا و هەوەسێکى بە کۆمەڵمانەوە دەدوێم بۆ دروستکردنى ئەو تەکنیکانەى کە هەتابێ زیاتر جیهانى ناواقیعی بەرهەم دێنن، لە هەمان ئەو کاتەدا کە هەوڵدەدەین هێزى ڕاکێشان، قورسایى، ئامانجى بوون دابمەزرێنین. دژ بە نەمان، دژ بە ونبوون و توانەوە لە فەزاى مەجازیدا، دەمانەوێت بگەڕێینەوە بۆ ئەو پنتە پتەوەى کە تێیدا هێشتا واقیع بوونى هەیە. ڕەنگە پێویست بێت دژ بە پێدراوى جیهانیى نوێى تایبەت بە ئاڵوگۆڕى گشتگیر، بگەڕێینەوە بۆ بنەماى واقیع. بەم شێوەیە، لە ڕێگەى جۆرێک پارادۆکسەوە، دەگەمە ئومێدى دووبارە گەڕانەوەى سەنگى سەرمایە دژ بە شتێکى خراپتر لە سەرمایە. هەموو فیکرى ڕەخنەیى دژ بە سەرمایە، دژ بە ئایدیۆلۆژیاى شمەک/کاڵا ئاراستە کراوە. لەمڕۆدا، ئەم فیکرە بەرامبەر نەزمى نوێى جیهانى هیچ شتێکى لەدەستنایەت. ڕەنگە فۆڕمى سیستەمى سەرمایەدارى دوایین هەل بێت لەبەردەم ئەو نا-واقیعیەتە پەڕگیرەدا کە لە هەموو شوێنێک چاوەڕوانمانە...

سەرچاوە: 

حوار مع جان بوديار، قتل الواقع، ترجمة: خالد الكلبوسي، 2014.

http://tareekelnajeh.blogspot.com/2014/12/blog-post_28.html

ڕۆشنبیران و مۆدێرنە

گفتوگۆ لەگەڵ زیگمۆند باومەن

سازدانى: کاترین بۆرتۆڤان

وەرگێڕانى: هاوار محەمەد

ڕۆشنبیران وازیان لە گۆڕینى جیهان هێناوە، لەگەڵ ئەوەیشدا لە ڕوانگەى زیگمۆند باومەنى فەیلەسوفەوە، بۆ ئەوەى لەو مەترسییانە تێبگەین کە لەمڕۆدا هەڕەشەمان لێدەکەن، ناتوانین دەستبەردارى ڕۆشنبیران بین.

باومەن هێشتا بەو تەمەنە زۆرەیشەوە ئومێدى هەیە. تەمەنیک کە خەریکبوو لە دەستى بدات و تۆتالیتاریزمەکانى سەدەى بیستەم لێى بستێننەوە، بۆیە بەرلەوەى ئەوە ڕووبدات دووجار لێیان هەڵهات، جارێکیان لە پۆڵۆنیاى نیشتمانى دایک، لە ساڵى 1939دا لە دەستى نازیزم؛ دووەمجار لە ساڵى 1968دا لە دەستى کۆمۆنیزم.

وەک پرۆفیسۆرى فەلسەفە و سۆسیۆلۆژیا لە زانکۆى لیدز (بەریتانیا) لە ساڵى 1971ـەوە، بەردەوام و بی پچڕان میراتى ئاڵۆزى سەردەمیى ڕۆشنگەریى خستۆتە بەر پرسوباس، دانى بەو بەشە بەربەرییەدا ناوە کە لە شارستانێتیى ڕۆژئاواییدا هەیە. لەبرى بەرەوڕووبوونەوەیەک کە لەنێوان چاکە و خراپەدا ڕوودەدات، باومەن بڕواى بە جۆرێک لە فەلسەفەى ڕاستەڕێکار هەیە کە ناتوانێت خۆى لە یاخیبوون لە ستەم و چاوساندنەوە ببوێرێت. جا وەختێک بە تێڕوانینى فەلسەفییەوە پەرژاوەتە سەر شیکردنەوەى دینامیکیەتە گەردوونییەکانى جیهانگیریى، وەسفى مۆدێرنەى "شل"ـى کردووە کە کۆمەڵێک تاکەکەسى پەژموردە و تەنیا دروست دەکات. فیکرى باومەن تا ڕادەیەکى زۆر لە فەرەنسا نەناسراوە، هەمیشەیش بەخراپى وەرگێڕدراوە. لە دوا پاییزدا، وەرگێڕانى کتێبە گەورەکەى "نسکۆى ڕۆشنبیران" بڵاوبوویەوە، کە لە ساڵى 1987دا و دوو ساڵ بەر لە ڕووخانى دیوارى بەرلین نووسیویەتى. لە ناوەڕۆکى ئەم کتێبەدا باومەن گۆڕانى قووڵى ڕۆڵى ڕۆشنبیرانى ڕوون کردۆتەوە.

-     ئەم کتێبەت بەر لە بیست ساڵ نووسیوە. پێتوایە دەیەى هەشتاکان بە ڕاستى سەردەمى "نسکۆى ڕۆشنبیران" بوو؟

-     بەڵێ، هەشتاکان کۆتایى سەردەمێک بوو لە مێژووى ڕۆشنبیراندا. خەونێک خەریکبوو دەڕەوییەوە: -وەک فەیلەسوفانى سەردەمى ڕۆشنگەرى باسیان کردووە- خەونى ئەو کۆمەڵگە ئایدیاڵییەى کە بەختەوەرى مرۆڤایەتى دابین دەکات. کۆمەڵگەیەک کە عەقڵى مرۆیى وێناى دەکات و بەهۆى داهێنان و کارى خەڵکییەوە دێتە دى. ئەم ئایدیا کۆنینەى وا دەگەڕێتەوە بۆ دوو سەد ساڵ پێشتر، لە کۆتایى سەدەى بیستەمدا، لەبەر دوو هۆکار کۆتایى هات؛ لە ئەنجامى داڕمانێکى نماییشیانەى ڕژێمى کۆمۆنیستى لەلایەک، نەمانى هێز و بڕست لە ویلایەتە یەکگرتووەکاندا کە پرۆژەى ڕۆشبیران ڕوویان لێى بوو، لەلایەکى تر. بە نەمان و ڕەوینەى ئەمانە، ئەم خەونە بەدیکرا: «میراتگیریى کۆتایى یۆتۆپیاکان، کۆتایى ئایدیۆلۆژییەکان. لە دواى ئەمەیشەوە ڕۆشنبیران دەستیان هەڵنەگرت لەوەى "یاسادانەر" بن، واتە ئەو نەخشەڕێگایانە دابنێن کە دەگاتە کۆمەڵگەیەکى ئایدیاڵى. وا دەرکەوت کە ناتوانن وێناى ئەم پرۆژەیە بکەن، ئاخر ئەم پرۆژەیە پێویستى بە دەردەسەرى زۆر هەیە. پرسیار لەبارەى ئەو ڕۆڵە نوێیەوە کرا کە دەشیا ڕۆشنبیرەکان ئەنجامى بدەن. لەو سەردەمەدا، ئەو گریمانەیە گواسترایەوە کە هاوتاى خولیاى مۆدێرنى گۆڕانى جیهان بوو لەبرى تەفسیرکردنى، واتە پێدانى مانایەکى نوێ بە جیهان«.

-     گرنگیى ئەم وەزیفەیە چییە، وەزیفەى "ڕاڤەکار" (لێکدەرەوە)؟ ئایا تێگەیشتن لە جیهانى خۆمان ئەستەمترە لە تێگەیشتن لە جیهانى سەدەى هەژدە؟

-     یەکەم، زۆرباش ئاگادارى ئەوەین کە هەمەجۆریى سەرسوڕهێنەرى شێوازەکانى ژیان، تەنیا لەمپەرێکى کاتیى نییە لە بەردەم یەکێتیدا، بەڵکو حەقیقەتێکى سەد لە سەدە. بە واتایەکى تر، ژینگە کۆمەڵایەتییەکەمان، کە پێشتر ئاواتەخوازبووین هاوبەند و یەکگرتوو بێت، بە شێوەیەکى گریمانەیى دەبێتە مۆزاییکى پارچەکان. هیچ بژاردەیەکى دیکەمان لەبەردەستدا نییە جگە لەم جیهانە فرە کولتوورە، کە لە جیاوازییەکان پێکهاتووە: پاشان، پێویستە فێربین لەگەڵ ئەم جیاوازییانەدا بژین. ئەمەیش هونەرێکە کە پێویستى بە ئاستێکى گفتوگۆ هەیە، پێویستى بە وەرگێڕان هەیە لەنێوان کولتوورەکاندا، لەبەرئەوە پێویستە ڕاڤەکەرەکان (لێکدەرەوەکان)، چاوساغەکان، ڕێدۆزەکان هەبن. دووەم، کەلێنى نێوان ڕەوشەکانى ژیان (بارودۆخى کۆمەڵایەتى، ڕەهەندەکانى گەشەسەندن، تەحەدا نوێیەکان، ئەو کێشانەى کە پێویستیان بە چارەسەر هەیە) و ئەوانەى بەڕێوەى دەبەن، بەردەوام گەورەتر دەبێت. هەمیشە، گومان زۆر لە سەرى خەڵکەوە نزیک بووە... هەمیشەیش ترساندوونى. بەڵام، لەمڕۆدا، وێنەکانى ترس بڵاوبوونەتەوە، پەرشبوونەتەوە، بەشێوەیەکى خراپیش زانراون. ئەستەمە لە دەلالەتێکدا کۆیان بکەینەوە یان بگەڕێینەوە بۆ ڕیشەکانى... ئەمە وا دەکات وێنەکانى ترسى هاوچەرخ بە ئەستەم نەرم بکرێنەوە، یان بوەستێنرێن. (ئەم وێنانە) لە هەموو شوێنێک بڵاوبوونەتەوە: وەزیفە ناجێگیرەکان، مەعریفەى کەموکورت، ڕێساى بەردەوام گۆڕاوى گەمە، لاوازیى پەیوەندییەکانى نێوان خەڵکى، هێدى هێدى لاوازبوونى دەستەبەریى کۆمەڵایەتى، هەڕەشەى بۆنە ژەهراوییەکان یان خواردەمەنییە سەرەتانییەکان، ئەگەرى ڕەتکردنەوەى ئابووریى بازاڕ، بگرە ئەم بێ متمانەییە گەیشتۆتە ئاساییشى کەسییانەى هاووڵاتیانیش لەسەر شەقامەکان و لەنێو ماڵى خۆیشیدا. ئەم گومانە لە سەر هەریەکێک لەم وێنانەوە هێزى خۆى وەردەگرێت، قووڵ دەبێتەوە تاوەکو دۆخێکى فیکرى و هەستوسۆزى ئەوتۆ دروست بکات کە تەنیا زاراوەکانى ''هەستنەکردن بە ئارامیى بەربڵاو''، گوزارشتى لێدەکەن. زۆر بە کەمى متمانە بە خۆمان دەکەین، چونکە نازانین نیگەرانییەکەمان لە کوێوە دێت، نایشزانین چۆن مامەڵەى لەگەڵدا بکەین... کەواتە، پێویستمان بە ڕۆشنبیرانێکە بتوانن بە چاوێکى ئەبستراکت ئاشنامان بکەین بە فاکتى هەندێ لە مەترسییە نادیارەکان، بەڵام بۆ ئەوەیش پێویستمانن کە هۆشداریمان پێبدەن لەو هەڕەشە خەیاڵیانەى کە ئامانجى سیاسى یان بازرگانییان هەیە.

-     بۆچى هۆشداری؟

-     سروشتە "شلۆک"ـەکەى ]سەردەمەکەمان[ کار دەکات بۆ دووبارە سووڕاندنەوەى ترسەکەمان بە ئاسانى. ئەو پێویستییە زۆرەى کە خەڵکى بۆ کردنى "شتێک"ـى دیاریکراو بەرامبەر هۆکارەکانى ئەم نیگەرانییە "نادیارە" هەستى پێدەکەن، بەشێوەیەکى ئاسایى دەشێت لە بابەتى نا-بەرپرسانەدا دەربارەى نەبوونى ئاساییش ]هەستکردن بە نا-ئارامى[، بقۆزرێتەوە و بەکاربهێنرێت. هیچ لادانێک هیچ چارەسەرێک بۆ نیگەرانى ناخاتە بەردەست، پاشانیش شتێک لە یەدەگى "سەرمایەى ترس"ـى ئێستا کەم ناکاتەوە. لە بەرامبەردا، کارەکانى کێبەرکێکەرەکان لەسەر دەسەڵات و فرۆشیارانى بەرهەمەکانى "پەیوەست بە ئاساییش" وەدیى دێت. لەو کاتەوە تێدەگەین حکومەتەکان هەندێک بایەخ بە نەفیکردنەوەى سەرچاوەکانى ئەم گومانە دەدەن. بەلاى پسپۆڕ و "زاناکان"ـەوە، هیچ کەرەستەیەکمان نییە بۆ لێکۆڵینەوەى لە دروستیى دیاگنۆس، هیچ بژاردەیەکمان نییە جگە لەوەى باوەڕى پێبکەین (هەر بۆ نموونە وەکو سەرکردەکانمان، کاتێک بۆیان شرۆڤەکردین کە سەدام حسێن چەکى کۆمەڵکوژى هەیە، یان کاتێک پێماندەڵێن پەنابەرە سیاسییەکان و پەنابەرە ئابوورییەکان دەگەڕێنەوە بۆ وڵاتانى خۆیان، ئیدى بە یەکجار هەرچى غەممان هەیە دەڕەوێتەوە).

-     فەلسەفەى ڕۆشنگەرى دەسەڵاتى لەسەر مەعریفە دامەزراند نەک لەسەر مافى یەزدانى: لەژێر دەسەڵاتى عەقڵدا "ئەوەى بزانێت" ڕابەرایەتییش دەکات. ئایا پێتوایە پەیوەستیى نێوان دەسەلات و مەعریفە لەمڕۆدا بەسەرچووە؟

-     ئەو باوەڕە نوێیەى کە فەیلەسوفان دایانهێناوە و مژدەیان داوە، بۆ ئەوە هەوڵدەدات حیکمەتى زۆر بداتە دەسەڵاتداران، هەوڵدەدات دەسەڵاتى زۆریش بدات بە حەکیمەکان. ڕێساى ڕۆڵى "یاسادانەر" کە فەیلەسوفەکان وەک بەڵگەنەویست بینیویانە، لەسەر ئەم بڕوایە خۆى ڕاگرتووە. بە گوێرەى زاراوەکانى ڕۆشنگەرى بدوێین: بۆ دامەزراندنى کۆمەڵگەیەکى کامڵ، پێویستە ستەمکارێکى بەهێز هەبێت کە بتوانێت شێوازێکى باڵاى ژیان بسەپێنێت، لەو جۆرە ژیانەى کە ئەو فەیلەسوفانەى وا ڕێیان نیشانداوە، بۆیان پێشنیار کردووە و ئەویش دەبێت پێیدا بڕوات. لەمڕۆدا، دەڵێم "دەسەڵاتداران" بەشێکى زۆرى ئەو دەسەڵاتەیان لەدەستداوە کە لە سەردەمى زێڕینى دەوڵەت-نەتەوەدا لەدەستیاندا بوو. کەلێنى نێوان دەسەڵات و سیاسەت هەتا بێ فراوانتر دەبێت: کاتێک دەسەڵات، لە ژینگەى جیهانیدا و لەودیو سنوورە نێودەوڵەتییەکان، دەبێتە هەڵم و بە ئاسماندا دەچێت، دەبینین سیاسەت لە ژینگە لۆکاڵییەکاندا هەر هەیە، لە دەسەڵاتى ڕاستەقینە بەسەر پەرەسەندنەکاندا کە لەخۆیشى تێپدەپەڕێت، خۆى دادەماڵێت. سیاسییەکان بەوە پێوانەى سەرکەوتنى خۆیان ناکەن کە کۆمەڵگە بگەیەننە کەماڵ، بەڵکو بە بردنەوەى هەڵبژاردنەکانى داهاتوو سەرکەوتنى خۆیان دەپێون. ڕۆشنبیرانیش ڕوو لە دەسەڵاتداران ناکەن تا خەونەکانیان لە واقیعدا بۆ بەدیى بهێنن.

-     لە سەردەمى ڕۆشنگەرییەوە تاوەکو ئەمڕۆ، وا دەردەکەوێت ڕۆشنبیر زۆر تووشى تەنگوچەڵەمە بووە لە دیاریکردنى پێگەکەى لاى "خەڵک"، جەماوەر، کولتوورە میللیەکان. بۆچى؟

-     بە شێوەیەکى ڕوون یان شاراوە، ڕۆشنبیرانى نوێ لە ڕێگەى "ئەو پەیوەندییە تایبەتییەوە" کە لەگەڵ خەڵکدا کۆیان دەکاتەوە، پێناسەکراون. فەیلەسوفەکان خەڵکیان خستە ژێر وەسیەتەکانیانەوە، بەوەى ئەرک و پەیامى ڕۆشنکردنەوە و پەروەردەکردنیان بدەنە پاڵ خۆیان، بەبێ لەبەرچاوگرتنى بارودۆخى جەهل و ئازارەکانیان... جا بە ڕەزامەندیى خۆیان یان بێ ڕەزامەندى خۆیان. ئەم ویستە بە تەواوى بەشێکە لە ''ئامادەکردنى دەوڵەت-نەتەوە'' (دەرخستنى ئایدیاى "نیشتمان"، گۆڕینى تێکەڵەى شوناسە لۆکاڵییەکان بۆ جەستەى نیشتمانى و هاووڵاتى)، ئەم ئامادەکارییە، لەمڕۆدا، لایەنیکەم لە ئەوروپا بە تەواوەتى وەدییهاتووە. کۆمەڵگەى هاووڵاتیان هێدى هێدى بۆتە کۆمەڵگەى بەکاربەران، بەوەیش خەڵک (گەل)ـیان کردە کۆگاى کڕیارە شیمانەییەکانى ئەو شمەک و خزمەتە ڕۆحى و کولتوورییانەى کە ڕۆشنبیران و هونەرمەندان دەیانخەنەڕوو. وەک چۆن داواکاریى میللى ئەوەندەیش باڵا و تاڵانکارانە نەبووە کە ئاواتەخوازى بوون، ئەوا لاى داهێنەران و فرۆشیارانى کولتوورى نزم "جەماوەر" جێگاى خەڵکى گرتەوە.

-     ڕۆشنبیر بەشێک نییە لە جەماوەر؟

-     لە ڕاستیدا، سەرەڕاى ئەوەیش، زۆرێک لە ڕۆشنبیران نیشانەى جودابوون، بە تێپەڕین لە تخوبەکانى دەوڵەت-نەتەوەوە بۆ فەزاى مەجازیى جیهانى، بەڵام خەڵک، کە هەمیشە لە ژینگەى خۆیدا ماوەتەوە، فەرامۆش کراوە. ئەگەر ڕۆشنبیران پەیامێکیان هەبێت، ئەوا پەیامێکە خواستیى جیهانیى هەیە نەک لۆکاڵى: ئەو 'پەیوەندییە تایبەتە'ى لەگەڵ ''خەڵکانى وڵاتەکەى خۆی'' –هاووڵاتیان-ـدا هەیبوو، کە لە سەردەمى دامەزراندنى نەتەوەدا پەیدابوو، پچڕا. ڕۆشنبیرەکان کۆزمۆلیتانین، لە چەندین کولتوورەوە هاتوون. بە پێچەوانەى ئەو دۆخەوە کە سۆسیۆلۆژیستێکى وەک پییەر بۆردیۆ لە کتێبى "جیاکارى"دا وەسفى دەکات، دەبینین دۆخى کۆمەڵایەتیى باڵا لە ڕێگەى بژاردە کولتوورییە بژارکراوەکانەوە پێکنایەت، بەڵکو لە ڕێگەى ''قووتدانى هەر شتێکى کولتووری"ـیەوە ڕوودەدات. کولتوورى شەرعى لە دانانى سنوور لەنێوان ئاستى باڵا و ئاستى نزمدا، لەنێوان دەستەبژێر و جەماوەردا دانامەزرێت، بەڵکو لەسەر ئەوە دادەمەزرێت کە مرۆڤ لە وڵاتەکەى خۆیدا هەست بە هەموو فۆڕمەکانى کولتوور بکات، بەو پێیەى کە هەر یەکێک لەم فۆڕمانە ناتوانێت تاکە دامەزرێنەر و پێکهێنەرى وڵاتەکەى بێت.

-     لەبەرئەوە، چۆن دەتوانیت (لایەنیکەم لە فەرەنسا) تەفسیرى دووبارە پێناسەکردنەوەى "بەها هاوبەشەکان"، شوناس یان کولتوورى نەتەوەیى بکەیت کە ڕۆشنبیرەکان هیواى پێدەخوازن؟

-     مەسەلەکە پەیوەست نییە بە فەرەنساوە: لە هەموو جیهاندا، ئەو بەهایانەى کە "کۆمەڵەکانى ئینتیما" پاراستوویانن و ئاگادارییان لێکردوون بوونەتە شتێک لە بەردەستى ئەو تۆڕانەدا کە پێکهاتەیەکى لاواز و دەستکردیان هەیە، پەیوەندیى ڕۆژانەى بە تاکە پێک-پەیوەستەکان یان ناپەیوەستەکانەوە هەیە. ئەوە تێڕامانێکى سروشتیییە بۆ کارکردن لەسەر گەڕانەوەى ئوبێکتى لەدەستچوو، بە ئومێدى دووبارە خوڵقاندنەوەى –ئیرادییانەى- هزر و بەهاى ئەوتۆ کە پێشتر وەک هزر و بەهاى "سروشتى" لێیان دەڕوانرا. لە حاڵەتى جڤاتەکاندا، ئومێد وەهمییە، بۆ ئەوە هەیە "بەها هاوبەشەکان" ڕۆڵى کۆمەڵایەتییانەى خۆیان بگێڕن، کە بەندن لەسەر ئەو بنەمایەى وا دەڵێت ئەمە بابەتى هەڵبژاردن (ئیختیار) نییە، پاشان وەها دەردەکەوێت کە هەر بە سروشت خۆى نا-ئاگایانەیە. لەو کاتەوەى »چەند باشە بەها هاوبەشەکان بەش بکەین« ڕاگەیەنراوە، بە بێ ئاگا جەخت لەسەر لەدەستدانى خاسیەتى هاوبەشى کۆمەڵ دەکرێتەوە.

-     »هێشتایش بەڵێنەکانى مۆدێرنە رێکخەرە«، ئاوەهات نووسیوە. بۆ ئێمە چۆن دەکرێت ئەم بەڵێنە گەورەیە دابمەزرێنین کە لە پرۆژەى وەهمیى کۆمەڵگەى پێرفێکتەوە دێت؟

-     پێموایە ئایدیاى کۆمەڵگەى پێرفێکت (واتە کۆمەڵگەیەک کە پێویستى بە چاکسازییەکان نەبێت)، ئایدیایەکى وەهمییە. بۆ ڕزگاربوون لە هەموو نەهامەتییەکانى مرۆڤ، دەبێت مامەڵەى لەگەڵ ئایدیایەکدا بکەین کە بەندە لەسەر یەک هۆکارى دیاریکراو (وەکو نەبوونى یەکسانى لەنێوان چینە کۆمەڵایەتییەکان یان نەژادەکاندا). لە بەرامبەردا، ئەوەى نا-وەهمییە وا لە ئیمکانییەتى گۆڕینى جیهان و ڕەوشى ژیانى خەڵکیدا، خەبات دژ بە نەبوونى ئاساییش، کۆیلایەتى، ستەم، تووندوتیژى، ئازار، زەلیلکردن، سووکایەتیپێکردن... بەڵام، بۆ ئەوەى بتوانین چاکسازى و خەبات بکەین پێویستمان بە تێگەیشتنى باشترە لە قووڵیى ڕیشەکانى ئەم خراپەیە و ئامرازەکانى بەرهەمهێنان. دۆزینەوەى ئەم ڕیشانە، ناونانیان و پیشاندانیان، -بەلاى منەوە- بەس نین بۆ کردنى جیهان بە جیهانێکى قبوڵکراو لەلایەن مرۆڤەوە، بەڵکو هەلێکە بۆ قبوڵکردنى زیاترى جیهان بە بێ ئەوەى ئەوپەڕى بە لاوازى پیشان بدرێت.

Catherine Portevin، Entretien avec Zygmunt Bauman، Télérama، 02/02/2008.

سەرچاوە:

http://www.alittihad.ae/details.php?id=5037&y=2017&article=full

تێبینى: 

ئەم بابەتە لە ژمارە (45)ى ڕۆژنامەى زەمەن لە ڕێکەوتى 3/12/2019دا بڵاوبۆتەوە. بۆ بینین کلیک لەسەر ئەم لینکە بکە:

https://www.zamenpress.com/Newspaper_detail.aspx?jimare=90&fbclid=IwAR3YrQlhhS0Kcya5STepY1PYCgMRvmAZr8jaPYHedpJ0glmoAB72UmnLuV8

تیۆلۆژیاى ڕووتى

پۆشاکە لەدەستچووەکەى بەهەشت¹

جۆرجیۆ ئاگامبێن

وەرگێڕانى: هاوار محەمەد

فەیلەسوفانى ڕۆژئاوایى قسەى بەردەوامیان لەسەر تیۆلۆژیا هەیە. بەلاى زۆرێکیانەوە بنچینە و بناغەى شارستانێتى ڕۆژئاوایى ئەو میراتە دینیى عیبرانى-مەسیحییەیە کە بە تێکەڵبوون لەگەڵ فەلسەفەى یۆنانیدا، تا ئێستایش زۆربەى هێڵەکانى فیکرى خۆرئاوایى دەکێشن. لەم سۆنگەیەوە ئەوان بەردەوام کارى ڕەخنەیى لەسەر ئیشکردنە شاراوەکانى تیۆلۆژیا دەکەن و هەڵیدەوەشێننەوە، لەم بارەیەوە واڵتەر بنیامین و جاک دێریدا دوو نموونەى گەورەن. لەوان بترازێت دەتوانین دەستبەجێ جۆرجیۆ ئاگامبێن ببینینەوە. پرۆژەى هۆمۆساکەرى ئاگامبێن لە بەرهەمەکانى ئەم دواییەیدا گەڕانەوەى بەردەوامى تێدایە بۆ ئەو میراتە، لەوانە کتێبى "ئارکیۆلۆژیاى واجب" کە سەرجەمى کتێبەکە بە چەمکى "لیتریجیا"ى مەسیحییەوە خەریکە و، هەروەها کتێبى "پیلات و مەسیح" و چەندین وتار و وانەوتارى دیکەى. لەم ڕێگەیەوە دەیەوێت هەم لە بنچینەکانى فیکرى ڕۆژئاوایى دانەبڕیت و هەمیش هەندێ لە چەمکەکان لە ئیلاهیات ڕزگار بکات و مەدلولە سیاسییەکانیان زەق بکاتەوە. لەم دەقە کورتەیشدا ئاگامبێن، باس لە تیۆلۆژیاى ڕووتى دەکات و ئەمەیش دەبێتە بناغەى گەلێک کارى دیکەى ئەو لەسەر ئەم بابەتە. بە بڕواى ئاگامبێن ئەم ڕووتییەى لەم سەردەمەدا هەیە لە پرۆنۆگرافیادا بەرجەستە دەبێت، ئەمەیش لاى ئاگامبێن ڕووتى نییە. ڕووتی، لەبرى ئەوەى ڕووتبوونەوەى چێژگەرایانە بێت و لەبەردەم کامێرا و چاوى ئەوانیتردا بێت، پتر دۆخى ڕووتبوونەوەى ڕۆژى حەشر وەردەگرێت لە چاوەڕوانى ڕووداوێکدا کە ساتى حیساب و کیتابە، ساتێک کە مرۆڤ جگە لە لەشى خۆى هیچ شتێکى دیکەى نییە و نایشتوانێت ئەم ڕووتییە بۆ هیچ شتێک بەکاربهێنێت، چونکە لە بنەمادا سەرنجى ناکەوێتە سەرى؛ ئەم ساتى حیساب و کیتابە دەبێت ئێمە وەک ڕووداو بیهێنینە گۆڕێ. پۆشتەییش لەم سەردەمەدا لە مۆدێل و فاشندا بەرجەستە دەبێت، کە ئەمەیش بەرگ و پۆشاک نییە، بەڵکو کاڵا و بازاڕە. ئەم وتارە ڕەخنەى پێرفۆرمانسێکە کە ئاگامبێن خۆى بینیوویەتى و پێیوایە هونەرمەندەکە لە بەرهەمەکەیدا ڕووتیى تیۆلۆژى و جلوبەرگى کاڵایى لێکداوە بەمەیش خودى ڕووتێتى شاردۆتەوە.

هاوار محەمەد

لە 8ى ئەپریلى ساڵى 2005دا، هونەرمەندى بوارى پێرفۆرمانس و فۆتۆگرافى "فانێسا بێکرۆفت"ى ئیتاڵى² پێرفۆرمانسێکى هونەریى لە گەلەریى نیشتمانیى نوێ، مۆزەخانەى هونەریى بە ناوبانگى مۆدێرن لە بەرلین، پێشکەش کرد. نماییشەکە پێکهاتبوو لە سەد ژن –تەمەنیان لەنێوان هەژدە بۆ شەست و پێنج ساڵیدا دەبوون، لەلایەن پسپۆریى دەروونییەوە مەشقیان پێکرابوو، ژەمە خۆراکى ڕووەکى و چەوریى لە زەیتى بادەمیان دەرخوارد درابوو- بە ڕیز لەنێو "جامخانە"یەکدا کە ئەندازیارى بیناساز "میس ڤان دێر ڕۆى" نەخشەى کێشابوو، بە ڕووت و قووتى وەستابوون و تەنیا تەنکەکۆڵۆنى نایلۆنى ژنانەیان لەپێدابوو.

جێنیڤەر ئالن، کە یەکێک بووە لە ئامادەبووانى نماییشەکە، دەگێڕێتەوە کە لە ڕیزەکەدا هاونیشتمانییەکەى ڤانێسا بیکرۆفت ]واتە[ "جۆرجیۆ ئاگامبێن" لە پاڵییەوە وەستاوە و ''دواجار کاتێک لووتمان تەقى بە جامخانە مەزنەکەى میس ڤان دى ڕۆی-دا، ئاگامبێن نەیتوانى نائومێدى خۆى بشارێتەوە و وتى: کۆڵۆنى نایلۆن... نا، نا!''. ئالن بەردەوام دەبێت و دەڵێت: ''کاتێک دەربارەى la vita nuda ژیانى ڕووت پێکەوە قسەمان کرد، فەیلەسوفە ئیتاڵییەکە پرسیارێکى لێ کردم کە بۆ چەندین دەیەیە پێوەى مەشغوڵە: چۆن وێناى خەڵکى دەکەیت لە جیهانێکى ئایدیاڵیدا: بە جلوبەرگەوە یان بە ڕووتى؟''³.

دواى بینینى پێرفۆرمانسەکە و وەک پەراوێزێک بۆى، ئاگامبێن ئەم دەقە کورتەى نووسیوە کە یەکەمجار بە زمانى ئەڵمانى لە ساڵى 2005، چەند ڕۆژێک دواى نماییشەکە بڵاوبۆتەوە.

دەقەکە:

یەکەمین جێکەوت کە پێرفۆرمانسەکەى "ڤانێسا بێکرۆفت" لەسەر ئەو جەماوەرە جێیهێشت وا لە گەلەریى نیشتمانیى نوێ (Neue Nationalgalerie) لە بەرلین ئامادەبوون، سروشتێکى سیاسى هەبوو: هیچ شتێک بوونى نییە جگە لە خەڵکى شارنشینى پۆشتە، کە تەماشاى خەڵکى شارنشینى ڕووت دەکەن. دۆخێکى تەواو پەڕگیر و هاوکات ئێجگار نائومێدانەى مرۆڤ لە کۆمەڵگەى جەماوەریدا کە لە ئێستادا جارێکیتر بە هەموو ناڕوونى و لێڵیى خۆیەوە، لەم فۆڕمە سەیر و نامۆیەدا خۆى پیشان دەداتەوە کە سیماى بارودۆخى مرۆیى هاوچەرخى وەک نا-ڕووداو⁴ دیاریى کردووە. واتە، شتانێک کە دەشێت ڕووبدەن، بەڵام ڕوونادەن.  

سەرەڕاى ئەوەیش، ئەگەر کەسێک بە گەڕانەوە بۆ ڕابردوو ویستبێتى لە خاسییەت و تایبەتمەندییەکانى ئەم نا-ڕووداوە ڕابمێنێت، ئەوا خێرا جێکەوتە بەراییەکە، کە جگە لە جێکەوتێکى سیاسیی هیچیتر نەبوو، لەبەرامبەر تێڕامانى ڕەسەنى تیۆلۆژیدا کەوتۆتە لاوە. دەقیق ئەوە چی بوو کە دەبوو ڕوونەدات؟ ئەوەى دەشیا ڕووبدات و ڕووینەدا، نە ئاهەنگى گەلەگان⁵ بوو نە ئاگاهەنگى ئەشکەنجەدان، کەشى سادۆ-ماسۆشیش نەبوو، بەڵکو هەر بە سادەیى ڕووتیى مرۆڤ بوو.

لە کولتوورەکەى ئێمەدا، ڕووتیى⁶ پەیوەندییەکى لە دانەبڕاو و لەپساننەهاتووى بە مانایەکى تیۆلۆژییەوە هەیە. ئەمە تەنیا لەبەرئەوە نییە کە وەختێ مرۆڤ تەماشاى ئەم سەد ژنە تێکەڵوپێکەڵە ]کە لە ڕووى نەژاد و ڕەنگ و تەمەن و شێوەوە لە یەکترى جیاوازن [ دەکات –ئەو ژنانەى وا بە ڕووتى و تەنیا بە تەنکەکۆڵۆنى نایلۆن⁷ـەوە، لە ڕیزەکاندا بێجووڵە وەستاون و وەک بڵێى چاوەڕوانن شتێک ڕووبدات- ناتوانێت بیر لە ڕووتیى  قیامەت، ڕووتیى هەستانەوەى ڕۆژى حەشر نەکاتەوە. بەلاى منەوە، ئەم ژنانەى وا ڕووت و قووت دەردەکەوتن، خەڵکانێک بوون زیندووکرابوونەوە و چاوەڕوانى حیساب و کیتاب بوون، چاوەڕوانى وەرگرتنەوەى ئەوەبوون کە لە دنیادا چاندوویانە. خەڵکە پۆشتەکەیش کە دەورى ئەوانیان گرتبوو، بە بێ ئەوەى بزانن، فریشتە و خزمەتکاران بوون کە هەندێ وەزیفەى ئاسمانیی بەهەشت یان دۆزەخیان خرابووە ئەستۆ، تەیار و ئامادەبوون کە ئەوانە بەرەو بەهەشت ببەن یان فڕییان بدەنە نێو دۆزەخ.

تەنیا ئەمەیش نا –دەلالەتى تیۆلۆژیى پیشاندانى کەسێک بە ڕووتى لەمەیش قووڵتر دەڕوات. هەموومان ئاگادارى گێرانەوەى ]سیفرى[ پەیدابوونین، ڕیوایەتەکە دەڵێت ئادەم و حەوا تەنیا دواى گوناهى یەکەم⁸ سەرنجیان دەکەوێتە سەر ڕووتیى خۆیان. بە گوێرەى تیۆلۆژیستەکان، ئەم بێئاگاییەى ئەوان لە ڕووتى تەنیا بەهۆى دۆخێکى بەرایى جەهلى سادەوە نەبووە: ئادەم و حەوا لە فیردەوسدا، بەر لە دەرکردن و فڕێدانیان، ئەگەرچى هیچ جلوبەرگێکى مرۆییان لەبەردا نەبووە، بەڵام هێشتا ڕووت نەبوون. ئەوان پڕبەبەرى خۆیان پۆشاکى نیعمەت⁹، جلوبەرگى نورى شکۆدارى ]نامادى، نادیار، خودایى[ـیان لەبەرکرابوو. گوناهـى یەکەم ئەم پۆشاکە ئاسمانى و سەروو سروشتییە لە بەرى مرۆڤ دادەکەنێت، بەم مانایە ئەوان ڕووت نەبوون، بەڵکو ڕووتکراونەتەوە. ئیدى لەم ڕووتییە شەرماوەرەدا، مرۆڤ ناچاربوو خۆى خۆى دابپۆشێت –یەکەمجار بە گەڵاى هەنجیر و دواتر بە پێستى ئاژەڵ. ئەو جلوبەرگەى لەمڕۆدا ئێمە جەستەى خۆمانى پێدادەپۆشین، چیتر پۆشاکى نیعمەت و بەرائەت نییە، بەڵکو پۆشاکى گوناهـ و دووڕووییە. ئەم پۆشاکە بە ناچارى بە ]بوونى[ مرۆڤەوە نووساوە، چونکە بیرخەرەوەى بەرگە لەدەستچووەکەى بەهەشتە و، هاوکاتیش بەڵێنى پۆشاکێکى نوێیە کە دەبێت لە ڕێگەى ڕزگاریی¹⁰ـەوە بە مرۆڤ ببەخشرێت.

لێرەوەیە دەبینین لە مەسیحیەتدا پۆشاک کەرامەت ]ڕێز و حورمەت[ـێکى تایبەتیى هەیە، تەنانەت دوایین شێوازەکانى مۆدە و فاشیۆنیش؛ تیۆلۆژیستێکى مۆدێرن دەنووسێت: ''ئەو پۆشاکەى مرۆڤى فڕێدراو دەیپۆشێت، بیرخەرەوەى ئەو پۆشاکەیەتى کە جارێکیان لە فیردەوسدا مرۆڤ لەبەریدا بوو. ئێمە ئامادەین هەموو گۆڕین و نوێگەرییەک لە جلوبەرگى مۆدەدا بە دڵ و گیان وەریبگرین، چونکە بەڵێنى ئەوەمان پێدەدات بمانگەڕێنێتەوە بۆ سەرەتاى تێگەیشتن لە خۆمان، ئەمەیش هیچ نییە جگە لە زیندووکردنەوەى هیواى بەدەستهێنانەوەى یەکەمین پۆشاکى لەدەستچوو، هیواى لەبەرکردنەوەى یەکەمین جلوبەرگى داکەنراو (...). ئەو پۆشاکەى کە ڕۆژگارێک هەمانبوو و دۆڕاندمان، پۆشاکێک کە هێشتایش بۆى وێڵین و لە هەموو ئەو پۆشاکانەى دنیادا وا لەبەریان دەکەین بە شوێنیدا دەگەڕێین، لە سرووتى پیرۆزى لەئاوهەڵکێشان¹¹دا وەک خەڵات پێمان دەدرێتەوە.

ئەم تێڕوانینانە ڕێمان پێدەدەن بە شێوەیەکى نوێ بیر لەو ڕووتییە بکەینەوە کە لە پێرفۆرمانسەکەى ڤانێسا بیکرۆفتدا ڕووینەدا. بە گوێرەى ئەو بەڵگەنەویستەى کە تیۆلۆژیاى مەسیحی سەبارەت بە جلپۆشین دایڕشتووە، ڕووتیى مرۆڤ تەنیا ئەو کاتە مومکینە کە کورتخایەن و زووتێپەڕ و نەرێنى بێت، هەڵبەت ئەگەر ئەمە هەرگیز مومکین بێت. ئەم کورتخایەنى و نەرێبوونە چەند هۆکارێکى هەیە: پێش هەموو شتێک لەبەرئەوەى لە عەدەندا، جەستەى داهێنەرانە¹² بە کردەیى نووسابوو بە پەردەى نیعمەتى خوداییەوە؛ دووەم، چونکە جەستە پاش کەوتن، جارێکى دیکە بەو پۆشاکە داپۆشرایەوە کە سرووتى لە ئاوهەڵکێشان کردییە بەرى؛ دواجار، چونکە ئەو ڕزگاربووانەى دەچنە بەهەشت، جارێکى دیکە بە پۆشاکى نیعمەت پۆشتە دەکرێنەوە و ئیدى هەرگیز لێیان داناکەنرێتەوە. لەبەرئەمە ڕووتێتى، ئەگەر بڕیارە هەبێت، ئەوا تەنیا لە دۆزەخدا هەیە. جا کاتێک لە ژیانى ئەم دنیایەدا، ڕووتیى بەشێوەیەکى کاتی، لە ساتى کەوتنە نێو گوناهـ و تاواندا دەردەکەوێت، ئەوا هەر لە تەفسیربەدەر و بێمانا دەمێنێتەوە، چونکە ڕووتى ماناکەى خۆى تەنیا و تەنیا لە ماناى پۆشاکى نیعمەتەوە وەردەگرێت.

ئێستا دەتوانین تێبگەین کە بۆچى لە پێرفۆرمانسەکەى ڤانێسا بیکرۆفتدا –کە نماییشەکەى لە دۆزەخدا نەبوو، بەڵکو سووک و ئاسان بی ئەوەى هیچ شتێکى خراپى تێدابێت، لە گەلەریى نیشتمانیى نوێدا بوو- نەدەکرا ڕووداوى ڕووتیى بێتەگۆڕێ. ئەو وەک هاودەستێکى تەواوى تیۆلۆژیاى مەسیحى، کە بە بێ ئەوەى خۆى پێبزانێت تێیدا نوقم بووە، نماییشەکەى هیچى پیشان نەدا جگە لە مەحاڵێتیى خودى ڕووتیى¹³.

کەواتە، دەبێت دوا قسەم تێهزرینێکى سیاسیى بێت. دژ بەم هاودەستییە، دژ بەم هاوپەیمانییە لەگەڵ کاڵا و تیۆلۆژیادا، پێویستە لەسەرمان بیر لە ڕووتیى مومکینى مرۆڤ بکەینەوە –لەو ڕووتییەى کە تیۆلۆژیا و ئینجا دواتر بەشتبوون¹⁴ و پۆرنۆگرافیا کردوویانە بە شتێکى وەها کە بۆ بیرلێکردنەوە نەشێت. ئەوەى پێویستە جارێکى دیکە بیدۆزینەوە، ڕووتیى ئادەمە بەر لەوەى خودا بە پۆشاکى نیعمەت و نور دایبپۆشێت. بەڵام نابێت وەها لەم ڕووتییە تێبگەین گوایە دۆخێکى سروشتییە کە پێویستە بۆى بگەڕێینەوە، یان گوایە بەڵێنى شتێکە کە دێت و پێویستە چاوەڕوانى بین. ئەم ڕووتییە، پتر شتێکە کە ئێمە لێرە و لە ئێستادا، دەبێت ڕەهاى بکەین، دەبێت بەش بە بەش لە عەباى تێوەئاڵاوى تیۆلۆژیا ڕزگارى بکەین.

بە گوێرەى سەرگوزشتە گنۆسییەکە بێ، ڕزگاربووانى موبارەک لە ڕۆژى دواییدا ئەو پۆشاکى نورە دادەکەنن کە خودا لە جەستەیانەوە پێچاویەتى، ئەوان بە ڕووتى لەبەردەمى یەکتریدا دەوەستن، ئیدى نە دەزانن نیعمەت چییە و نە خەبەریان لە گوناهـ هەیە. دەتوانم بڵێم جەستەى مرۆیى کە لەو ڕۆژەدا دەردەکەوێت و دەبینرێت، لە جەستەى ئەو کچۆڵەیە دەچێت کە لە گەلەریى نیشتمانیى نوێ، بە سوتفە سەرنجم کەوتە سەرى و دواتر بە خێرایى لەبەرچاو ونبوو: ناسکۆڵە، سادە، نائاشنا و بێناو، بەڵام بێگومان ڕووت و شایەنى ئەوەبوو بە سانایى بیرى لێ بکەینەوە و بە ڕوونى لێى تێبگەین.

سەرچاوەکانى وەرگێڕانى ئەم بەرهەمە:  

1-   بە زمانى ئینگلزى:

Giorgio Agamben, The Lost Dress of Paradis, Translated from the German by Christian Nilsson. 2 April 2008.

http://notesforthecomingcommunity.blogspot.com/2008/04/lost-dress-of-paradise.html

2-  بە زمانى عەرەبى:

جورجيو أجامبن: ثوب الفردوس المفقود، ترجمه عن الإنجليزية: طارق عثمان، 6-11-2019.

https://boringbooks.net/2019/11/agamben-lost-dress-of-paradise.html

3-   بە زمانى ئەڵمانى:

Giorgio Agamben, Das verlorene paradiesische Kleid, Frankfurter Allgemeine Zeitung, 12.04.2005, Nr. 84, S. 37.

https://fazarchiv.faz.net/?q=Giorgio%20Agamben%20Das%20verlorene%20Paradiesische%20Kleid&dosearch=new&fbclid=IwAR1FXNdBDXdcvcoBrTjhiRRD_vvxAL39p1OpvjQeR1iKfvY5NbXKNmy5tEY#hitlist

پەراوێزەکان:

¹ سەبارەت بە داڕشتنى ئەم دەستەواژەیە جیاوازییەکى کەم لەنێوان وەرگێڕانەکاندا هەیە. لە ئەڵمانییەکەیدا بە (Das verlorene paradiesische Kleid) هاتووە، گەر بە حەرفی بیکەین بە کوردى دەبێتە "پۆشاکە فیردەوسییە لەدەستچووەکە"، واتە "فیردەوس" وەک ئاوەڵناو هاتووە. بەڵام لە وەرگێرانە ئینگلیزییەکەدا کراوە بە ناو  "The Lost Dress of Paradis"؛ نوسخە عەرەبییەکەیش لە ئینگلیزییەکە وەرگیراوە بۆیە بەهەمان شێوە داڕێژراوەتەوە: " ثوب الفردوس المفقود". ئێمەیش پێمانوایە لە زەین و زمانى ئێمەوە نزیکترە گەر وشەى "بەهەشت" بەکاربهێنین و ڕۆڵى ناوى بدەینێ "پۆشاکە لەدەستچووەکەى بەهەشت". هەروەها، دەستەواژەى "بەهەشتى لەدەستچوو" بە زۆرى لە تیۆلۆژیا و ئەدەبیات و دەروونشیکاریدا بەکارهێنراوە، بەڵام لەم دەقەدا ئاگامبێن قسە لەسەر ئەو ساتەوەختە دەکات کە مرۆڤ پۆشاکە بەهەشتییەکەى خۆى دەدۆڕێنێت، بەم مانایە لەدەستچوو ئاوەڵناوى "پۆشاک"ـەکەیە نەک "بەهەشت". (و. کوردى)

² ڤانێسا بیکرۆفت Vanessa Beecroft هونەرمەندێکى ئیتاڵیى هاوچەرخى بوارى پێرفۆرمانس و فۆتۆگرافى، نیگارکێشى و پەیکەرتاشییە، ساڵى 1969 لە جەنەوا لەدایکبووە. بەوە ناسراوە کە نماییشى پێرفۆرمانس و (تابلۆى زیندوو) پێشکەش دەکات؛ بەناوبانگترین نماییشى ئەو "ژمارە 55"ـە، کە ئاگامبێن لەم دەقەدا باسى دەکات، هەروەها نماییشى "ژمارە 61، کە کوشتارى نەژادى لە دارفۆر وێنا دەکات. 

³ Leland de la Durantaye (2009). Giorgio Agamben: A critical introduction. Stanford: Stanford university press. P. 192.

⁴ non-event )Nicht-Geschehen(

⁵ an orgy ) eine Orgie(

⁶ nakedness  )Nacktheit(

⁷ nylon-stockings ) Nylonstrumpfhose(

⁸ original sin ) der Ursünde(

⁹ a dress of mercy )ein Kleid der Gnade(

¹⁰ redemption (die Erlösung)

¹¹ in the sacrament of baptism  (in der heiligen Taufe(

سروتێکى کەنیسەى کاتۆلیکییە بۆ پاککردنەوەی مرۆڤ لە گوناهى یەکەم، ئەویش بە تەڕکردنى سەر و لەشى منداڵى تازەلەدایکبوو، یان کەسێک بیەوێت ببێت بە مەسیحى. (و. کوردى)

¹² the creaturely body (der kreatürliche Körper)

¹³ the impossibility of nakedness) die Unmöglichkeit der Nacktheit(

¹⁴ reification (Verdinglichung)

تێبینى: ئەم وتارە لە سایتى "ناوەخت" بڵاوبۆتەوە. بۆ بینین کلیک لەسەر ئەم لینکە بکە: 

https://www.nawext.com/ku/post/view/tyoeloejy-rwwt-poeshkhae-laedaestchwwaekhae-baehae

کۆمۆنیزم و وێرانەکانى

لە یادی ڕووخانی دیواری بەرلیندا

هاوار محەمەد 

‏‎چەند مانگێک لەمەوپێش بە گەشتێک سەردانى شارى "درێسدن"ى ئەڵمانیام کرد. درێسدن پایتەختى ویلایەتى 'زاکسن'ـە لە ڕۆژهەڵاتى ئەو وڵاتە. پێش ڕووخانى دیوارى بەرلین ئەم ویلایەتە لەگەڵ چەند ویلایەتێکى دیکەى نزیکیدا سەر بە کۆمارى دیموکراتى ئەڵمانیا DDR  ]دەوڵەتى کۆمۆنیستى لە ئەڵمانیاى ڕۆژهەڵات] بوون، واتە درێژکراوەى کۆمۆنیزمى سۆڤیەتى. بەشێک لە سۆشیالیستەکانى ئەڵمانیا دەڵێن، ئێستایشى لەگەڵبێ ویلایەتەکانى ڕۆژهەڵات لە چاو بەشى ڕۆژئاواى ئەڵمانیادا، هەر بە ئەنقەست فەرامۆشکراو و بێ خزمەتن، شوێنەوارى وێرانە و جەنگیان زۆر بەسەرەوە ماوە. بەڵام پێدەچێ ئەمە تەنیا پاساو بێت بۆ داپۆشینى شوێنەوارە وێرانکەرەکانى بلۆکی پێشووی خۆرهەڵات بەسەر ئەو شارانەوە. کاریگەرییەکانى دەسەڵاتە داخراو و حزب-دەوڵەتییەکەى کۆمارى پێشووى ئەڵمانیا تەنیا بەسەر سیماى شارەکانەوە نییە، بەڵکو لەسەر کۆى کەسایەتى و سایکۆلۆژیاى دانیشتووانى ئەو ناوچانەیش زەق و بەرچاوە، کە ئێستا ئەو ناوچانە بوونەتە مەڵبەندیى سەرەکیى زۆربەى ڕاسیستە تووندڕەوەکان و نیو-نازییەکان و گروپەکانى دژە پەنابەران. پرسیارێک کە بەردەوام و بە تایبەتیش لەو سەفەرەدا مێشکمى مەشغوڵکردبوو ئەمەبوو: ''بۆچى رێک لە ناوچەى دەسەڵاتى پێشووى کۆمۆنیزمدا، لە بەشە ڕۆژهەڵاتەکەى ئەڵمانیا، ڕاسیزم هێندە بەهێزە؟''. ''چۆن دەشێت میراتى کۆمۆنیزم بە هەموو قورساییەکەوە حزورى هەبووبێ، بەڵام لە برى ئەوەى ئەم هەستە ڕاسیستیانە لە سایەیدا کاڵ ببنەوە چەند هێندە بەهێزتر بووبن؟''. هەڵبەت ئەوە ڕاستە کەسێکى مارکسیست دەتوانێت بڵێت "ئەوەى هەبوو کۆمۆنیزم نەبوو، سەرمایەداریى دەوڵەتى یان ستالینیزم یان کۆمۆنیزمى ساختە بوو"، ڕاستڕەوەکانیش بەرهەمی دوای رووخانی دیواری بەرلینن؛ بەڵام ئەمە وەڵامێکى کافیی نییە. ئەو راستڕەوە تووندڕەوەی ئەمڕۆ دەیبینین کۆمۆنیزمی سۆڤیەت بە ڕەتاندن و تێکشکاندنی ئینسان و شێواندنی پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکان و کوشتنی متمانە و هەر کرانەوەیەک، هەموو زەمینەیەکی دەروونی و سایکۆلۆژیی بۆ ڕەخساندووە. هەر دەسەڵاتێکی ستەمکار و تۆتالیتار هەڵگەڕانەوەکەی خۆیشی وەک بەشێک لە خۆی هەڵگرتووە. خەسڵەتی ئەم دەسەڵاتانە ئەوەیە لە دۆخی دوای قڵپبووەنەوەیاندا بە تەواوەتی دەرەنجامەکانیان دەردەکەوێت و ئەوەی کە بونیادیان ناوە/وێرانیان کردووە ڕوون خۆی پیشان دەدات؛ ئەمە دۆخی عێراقی دوای سەدام حسێنیشە: دیکتاتۆرییەت دەروخێت، بەڵام وێرانەیەکی ترسناکیش لەگەڵیدا دەردەکەوێ، کە مەگەر بەرەنگاریی زۆر بەهێز هەبێت، ئینجا بکرێت لە ماوەی چەندین ساڵدا شوێنەوارەکانی بسڕدرێتەوە..
‏‎بە گوێرەى فۆکۆ، هەر فۆڕمێکى دەسەڵات سوبێکتێکى تایبەت بە خۆیشى بەرهەم دەهێنێت؛ ئەو سوبێکتەى لە ژێر سایەى زەبروزەنگ، برسێتى و کارى تاقەتپڕوکێن و میکانیزمەکانى دیکەى دەسەڵاتى سۆشیالیزمى دەوڵەتى (هەر ئەوەى کە پێیدەوترێ سەرمایەداریى دەوڵەتى)ـدا لەو ناوچانە دروست بووە، لەمڕۆدا لە بانگەشە ترسناکەکانى ڕاسیزمدا، کە پارتى ڕاستڕەوى تووندڕەوى ئەڵتەرناتیڤى ئەڵمانیا AFD، کە حزبێکى نیو-نازیستین، نماییندە هەرە مەدەنییەکەیەتى، دەیبینینەوە. ڕاسیزم لە ڕۆژهەڵاتى ئەڵمانیا لە گوتارى دژە-پەنابەریدا گوزارشت لە خۆى دەکات. بەهۆى دژایەتیى پەنابەرەوە بۆ یەکەمجار پارتى ئەڵتەرناتیڤ، لە هەڵبژاردنى پێشووى ئەڵمانیادا بە 13%ى دەنگەکان گەیشتنە پەرلەمان، و لە هەڵبژاردنەکانى 2019ى پەرلەمانى ئەوروپایشدا دەنگیان بە ڕێژەى 4% بەراورد بە هەڵبژاردنى 2014ى ئەوروپا، زیادیکرد. ئەمەیش ڕێژەیەکى یەکجار بەرزە بۆ ڕاستڕەوە تووندڕەوەکان بە جۆرێک کە لە هەندێ شار نزیکەى 30%-40%ى کۆى دەنگەکانیان هێنا. هەڵبەت بەشى زۆرى دەنگەکانیان لە ویلایەتەکانى ڕۆژهەڵات کۆکردەوە، لەوانە ویلایەتى تورینگن و زاکسن ئەنهاڵت و ماکلینبۆرگ فۆرپۆمن، بەڵام چەقی قورساییەکە لە ویلایەتی زاکسنە..
‏‎سەرەتا کە چوومە نێو شارەکە بە ئاسانى هەستم بەوە کرد میترۆپۆلێکى سەرمایەدارییە و شوێنەوارێکى ئەوتۆى کۆمۆنیزم بە ڕوونى نابینرێت، واتە ئەو وێرانەیەیش نەبوو کە لە کۆکردنەوەى زانیارییەکاندا پێمدرابوو، بە پێچەوانەوە شارێکى قەشەنگى ڕازاوە بە سەنتەرێکى سەنجڕاکێش و کەنیسەى نوێى جوان، ڕووبارى "ئیبێ" die Elbe وەک سەرخۆشێک کە ناتوانێ ڕاستەڕێ بڕوات بە نێو شارەکەدا تێپەڕیوە، ڕووبەرى سەوزایى زۆر و خزمەتگوزاریى تەواو، شارێک کە زۆربەى بەشەکانی پاکوخاوێن بوون، وەک لە ئەڵمانیا دەڵێن "شارى مۆزەخانەکان". لەگەڵ ئەمەدا هەر کەسێک بڕێکى کەم ئاشناى شێوازى جوڵەى سەرمایە بێت لەمڕۆدا، ئەوا ڕواڵەتى جوانى شارەکە فریووى نادات، بەڵکو دەزانێت لەنێو بریقوباقەکاندا خەمۆکى و تووندوتیژیى گەشەى کردووە، شارەکە لەدواى وێرانبوونەوە هەستاوەتەوە و ئەوەیشى هەڵیساندۆتەوە بە پلەى یەکەم سەرمایەیە و ئینجا هەوڵەکانی حکومەتی ئەڵمان لە پلەى دووەمدا دێت، بە جۆرێک کە بە گوێرەی یاسا باجێک هەیە لە ئەڵمانیا پێیدەترێت "باجی سۆڵیدارێتی"، ئەم باجە بۆ ئاوەدانکردنەوەی ڕۆژهەڵاتی ئەڵمانیا کۆدەکرێتەوە و سەرف دەکرێت. بەڵام وەک دواتر لە خەلکانێکم بیست و هەندی بەدواداچوونیترم کرد، بۆم دەرکەوت لە بەشی رۆژهەڵاتەکەی ئەوروپا وێرانکارییەکانی جەنگ و دەوڵەتی سۆڤییەتی بە حەدێک زۆربووە کە ئاستەمە بە چەندین ساڵیتریش هاوتای رۆژئاوا ببنەوە.. ئەوە تەنیا درێسدن و هەندێ سەنتەریی ترە، وەک نیشانەی ئاوەدانیی دنیای سەرمایەداریی و چوونە نێو یەکێتی ئەوروپا ڕازێنراونەتەوە و زۆرینەی ناوچەکانیتری رۆژهەڵات بەوجۆرە نین.. ئەمە مێژوویەک نییە کە "بۆرژوازییەت" نووسیبێتییەوە و درۆی بۆ کۆمۆنیزم هەڵبەستبێت، دواتریش هەندێ مێژوونووس "مێژووە ڕاستەقینەکە"ی بنووسنەوە، هەرکەس گەشتێکی بۆ ئەو ناوچانە کردبێت، یان بە ئاستەم کەسێکی ڕۆمانی، بولگاریی، کرواتی، مۆلداڤی بدوێنێت دەزانێت لە چ نەهامەتییەکدا ژیاون، بۆیە لەبری پینەوپەڕۆکردن و ماکیاژکرنی ئەم ئەزموونە ستالینیستییەی کۆمۆنیزم، باشتروایە بە زەبری ڕەخنە بزووتنەوەی چەپ لەو ستراکچەرە ڕزگار بکرێت کە ستالینیزم لێوەی سەریدەرهێنا و گەشەی کرد..

تاکە شتێک کە لە شاری درێسدندا ترسناک نەدەهاتە بەرچاو بەشێکی شارەکە بوو کە پییدەڵێن "نۆى شتات" واتە '"شارى نوێ". ئاماژەیە بۆ دروستکردنەوەى سەرلەنوێى شارەکە لە دواى خاپووربوونى لە جەنگى دووەمى جیهانیدا. بەڵام نۆی شتات لە شوێنی وەک گوندی ئەڵمانی و ئینگلیزی لای خۆمان نەدەچوو، بەڵکو شوێنێکی ئاسایی، بە خزمەتگوزارییەکی کەمترەوە، بەشێکی تلیاککێش و دەرمانفرۆش و سۆزانیخانە و گروپەکانی سینیکییەکانی گەنجان لەو بەشەی شارەکەدان کە بە تێپەڕینێک مرۆڤ دەبینێت زۆربەی دیوار و دەرگاکان بەنووسراو و کێشراوی گرافیکی نەخشکراون، وەک بیستم ئەو ناوچەیە تاکە شوێنی شارەکەیە کە پەنابەران دەتوانن تیایدا دڵنیاتر بن و هەست بکەن بەشی زۆری خەڵک ڕقیان لێیان نییە..

تێبینى: ئەم وتارە لە سایتى "ڕوانگە و ڕەخنە" بڵاوبۆتەوە. بۆ بینین کلیک لەسەر ئەم لینکە بکە:
http://rwangauraxna.com/detail.aspx?IDNews=369