My Blog List

بابه‌ته‌ نوێیه‌كان

خۆرهەڵات و فەلسەفە

Wednesday 15 July 2015

ئایدیۆلۆژیا و دەوڵەت

هاوار محەمەد



باسى سەرەکیى ئەم نامیلکەیە تەرخانکراوە بۆ شیکردنەوەى هەردوو چەمکى ئایدیۆلۆژیا و دەوڵەت و پەیوەندییەکەیان لە فیکرى هەریەکە لە لوویى ئاڵتۆسێر و میشێل فۆکۆ و نیکۆس پۆلانزاسدا، هاوڕاییان و جیاوازییان، یەکتربڕینیان و یەکترڕەخنەکردنیان.. دەیەوێت ئەو گۆڕانانە پیشان بدات کە لە فیکرى نیوەى دووەمى سەدەى بیستەمەوە بەسەر ئایدیۆلۆژیا و دەوڵەتدا هاتووە و بەمەیش ڕەخنەى خوێندنەوە تەقلیدییە تۆبۆگرافییەکەى ناو فیکرى مارکسیزم بۆ "ژێرخان/ سەرخان" بکات. فیکرى مارکسیزم گیرۆدەى "ئابووریگەرایی"ـە، ئەمەیش هەمان ئەو ئابووریگەراییە نییە کە لینین لە "دەوڵەت و شۆڕش"ـدا ڕەخنەى کردووە، بەڵکو ئابووریگەرایى هەموو ئەو ڕەوت و تیۆرانە دەگرێتەوە کە "ئابوورى" دەخەنە چەقەوە، دەیکەن بە بونیادى ڕەها بۆ تەفسیرکردن و گۆڕینى جیهان. ئابووریگەرایى ئەوەیە کە پێیوایە شێوازى بەرهەمهێنانى سەرمایەدارى هێشتایش هەر پیشەسازییە و پەیوەندییەکانى بەرهەمهێنانیش تەنیا لەنێوان "سەرمایەدار و کرێکار"دایە و هەرگیزیش گۆڕانى بەسەردا نایەت، تەنیا مەگەر گۆڕانى ڕیشەیى بە شۆڕش، بە بێ گۆڕینى ئەم پەیوەندییەیش مەحاڵە هیچ "یاسا"یەکى ئابووریى لەوانەى کە مارکس دیاریى کردوون، پووچەڵ ببنەوە. ئابووریگەرایى ئەوەیە باسى عەشق و ئاوخواردنەوە و میزکردنیش بکەى خێرا بە حاسیبەیەک ڕێزەى قازانج و زێدەبەها و بەهاى ئاڵوگۆڕیان تێدا دیاریى دەکات. ئەوە ڕاستە سەرمایەداریى هەموو شتێک دەکات بە کاڵا و بابەتى قازانج، بەڵام مەرج نییە مانەوە و گۆڕینى دنیا بەند بێت بە ئابوورییەوە، مەرج نییە کەڵەکەکردنى سامان یەکەمین و دوایین ئامانجى چینێک بێت، گەر وابێت ڕەوایە بپرسین گەر هەموو شتێک لەپێناو ساماندایە، ئەى سامان لەپێناو چیدا؟ وەڵامى ئابووریگەرایى ئەوەیە "سامان لەپێناو ساماندا"، ئەمەیش هەمان "شت لەخۆیدا"ى کانتە، واتە میتافیزیکا. ڕەنگە ئابووریى لەپێناو هەژموون، جیاوازیى ڕەمزى، چێژ، نماییشى گەمژانە، مەزهەب، خۆشیى ژیانى ڕۆژانە و هتد گرنگ بێت، بەڵام ئەمانە خۆیان هیچیان ئابووری نین.  گرنگە بزانین سامان و خاوەندارێتى هەندێجار دەبنە پاشکۆى ململانێى تر، ئارەزوویتریش هەن کە جیهان بەڕێوەدەبەن یان دەجوڵێنن، باڵادەستیى سیاسى و هەژموون هەمیشە لە پێناو ئابووریدا نییە، بەڵکو لەپێناو خودى باڵادەستیدایە وەک چێژ.  بەم جۆرە هەندێجار ئایدیۆلۆژیا و سیاسەت و مەزهەب خۆیان لە خودى ژێرخانى ئابووریى بونیادییترن. ئەم وتارە ئیشکردنە لەسەر ئەم گریمانەیە، وتارەکە سەرەتا لە پاشکۆى کتێبى "دژ بە لێخۆشبوون"دا چاپ بووە، بەڵام پێمباش بوو وەک خۆى بە شێوەى نامیلکەى ئەلیکترۆنییش بیخەمە بەردەستى خوێنەران.

بۆ دابەزاندن بە pdf کلیک لەسەر ئەم لینکەى خوارەوە بکە:
https://drive.google.com/file/d/1EOc6CBFP7sUQTyKaH-kCLpbSQ8q3F-wU/view?usp=sharing

Tuesday 14 July 2015

دژ بە لێخۆشبوون

ناوى کتێب: دژ بە لێخۆشبوون
نووسەر: گییوم لوبلان و پۆب گیسۆب
وەرگێڕانى: هاوار محەمەد
چاپخانە: دەزگاى چاپ و پەخشى سەردەم
ساڵ و شوێنى چاپ: 2015 سلێمانى

پێشه‌كیی کتێبەکە:
ئه‌وه‌ی له‌ دوو توێی ئه‌م نامیلكه‌یه‌دا ده‌خوێنرێته‌وه‌ دوو وتاری وه‌رگێڕدراو و پاشكۆیه‌كه‌ كه‌ باسه‌ سه‌ره‌كییه‌كه‌ی ته‌رخانه‌ بۆ دبه‌یت و گفتوگۆی چه‌ند فه‌یله‌سوفێك له‌گه‌ڵ "میشێل فۆكۆدا" به‌ بێ ئه‌وه‌ی مه‌به‌ست له‌ تێرمی "دبه‌یت" و "گفتوگۆ" له‌م كۆنتێكسته‌دا وتووێژی زمانی و ئیترتیجالی بێت. له‌م تێكستانه‌دا به‌شێویه‌كی سه‌ره‌كی په‌یوه‌ندی و یه‌كتربڕین و دووركه‌وتنه‌وه‌ هزرییه‌كانی "لووی ئالتوسێر" و "نیكۆس پۆلانزاس" له‌گه‌ڵ "میشێل فۆكۆدا" تاوتوێ ده‌كرێت له‌ په‌راوێزی ئه‌م په‌یوه‌ندییه‌یشدا باس له‌ فه‌یله‌سوفانێكی دیكه‌یش كراوه‌ چونكه‌ هه‌ر په‌یوه‌ندییه‌ك خۆی به‌ كۆمه‌ڵێك پەراوێزى دیكه‌دا تێده‌په‌ڕێ و ده‌گات به‌ شوێنی دیكه‌  و ئینجا ده‌گاته‌وه‌ به‌ خۆی. به‌م جۆره‌ مه‌رج نییه‌ په‌راوێز هه‌میشه‌ لاوه‌كیی بێت، به‌ڵكو زۆرجار ئه‌و شته‌یه‌ كه‌ سه‌نته‌ره‌كه‌ ڕاده‌گرێت.
دوو ده‌قه‌ وه‌رگێڕدراوه‌كه‌ به‌ زمانی فه‌ره‌نسی و له‌ ژماره‌ی تایبه‌تی "ماركس و فۆكۆ"ـی زنجیره‌ كتێبی Actuel Marx ـدا بڵاو كراونه‌ته‌وه‌ كه‌ له‌ كۆلێجی دو فرانسه‌وه‌ سه‌رپه‌رشتیی ده‌كرێت، پاشان كۆی كتێبه‌كه‌ وه‌رگێڕدراوه‌ بۆ زمانی عه‌ره‌بی، ئێمه‌یش ئه‌و دوو وتاره‌مان له‌ چاپه‌ عه‌ره‌بییه‌كه‌وه‌ كردووه‌ به‌ كوردی، به‌ڵام له‌ زۆر شوێنی ئاڵۆز و جێی گوماندا به‌ هاوكاری چه‌ند هاوڕێیه‌كی فه‌ره‌نسیزان‌‌ گه‌ڕاوینه‌ته‌وه‌ بۆ ده‌قه‌ فه‌ره‌نسییه‌كان.
ناونیشانی ئه‌م نامیلكه‌كه‌مان‌ له‌و‌ گوته‌یه‌ی فۆكۆوه‌ داتاشیوه‌ كه‌ ده‌ڵێت: «لێره‌ من شتیك ده‌بینم شایه‌نی لێخۆشبوون نییه». تیۆلۆژیای لێخۆشبوون هه‌ر له‌لایه‌ن ئه‌و هێزه‌وه‌ بره‌وی پێده‌درێت كه‌ خۆی شایه‌نی لێخۆشبوون نییه، لێخۆشنه‌بوونیش واته‌ دوانه‌خستنی پراكتیك؛ مه‌به‌ستیشمان له‌وه‌یه ده‌بێت حسێبی خۆمان له‌گه‌ڵ سیسته‌می سه‌رمایه‌داری ساف بكه‌ین‌ و به‌خاتری كولتوور سازش له‌سه‌ر سیاسه‌ت نه‌كه‌ین، ئه‌م به‌رهه‌مه‌یش هه‌ر له‌و پێناوه‌دایه‌ كه‌ یارمه‌تی یاده‌وه‌ر‌یمان بدات به‌رده‌وا‌م به‌دڵڕه‌قییه‌وه‌ ئه‌وه‌مان له‌یادبێت سه‌رمایه‌داری شایه‌نی لێخۆشبوون نییه‌ و خۆمان له‌سه‌ر ئه‌م نالێبورده‌ییه‌ ڕابهێنین تاوه‌كو بیر له‌ ڕێگای گونجاوی یاخیبوون و ڕاپه‌ڕین بكه‌ینه‌وه‌. ئه‌مه‌ بانگه‌شه‌یه‌كی ڕاشكاوانه‌یه‌ بۆ خه‌باتی سیاسی و له‌ هه‌ر خه‌باتیكی سیاسیشدا بڕێك دڵڕه‌قی پێویسته‌.
ده‌رباره‌ی ده‌قه‌كانیش، ڕاستییه‌كه‌ی دوو ده‌قه‌ وه‌رگێڕدراوه‌كه‌ تاڕاده‌یه‌ك "قووڵ" و "سه‌خت"ـن و بۆ خوێنه‌ری ئێمه‌ ئاسان نین، له‌ نێوان قووڵی و سه‌ختیدا په‌یوه‌ندییه‌كی ئۆرگانیكی له‌ ئارادا نییه‌ و، زۆرجار ده‌شت قووڵی له‌ ساده‌ییدا بێت، یان ده‌شێت به‌ گوزارشتی دۆلۆز "قووڵایی هه‌ر قووڵی سه‌تح خۆی بێت"، قووڵایی ئه‌و چاڵه‌یه‌ كه‌ به‌هۆی پێچ و چه‌مانه‌وه‌ و قه‌دبوونی سه‌تح خۆیه‌وه‌ دروست بووه‌. ئه‌ی بۆچی ناشێت سه‌تح خۆی سه‌خت بێت؟ ئه‌گه‌رچی "سه‌تح" و "ساده‌یی" هاومانا نین، به‌ڵام ده‌شێت لێره‌دا جێگۆڕكێیه‌ك به‌ وشه‌كان بكه‌ین و بڵێین: ڕه‌نگه‌ وا بێت، ڕه‌نگه‌ ساده‌یی خۆیشی ئه‌وه‌نده‌ ساده‌ نه‌بێت كه‌ تێیگه‌یشتووین، به‌ڵكو فێڵێك بێت بۆ شاردنه‌وه‌ی چاڵه‌كه‌ی خۆی. واته‌ ده‌شێت چاڵه‌كه‌ خۆی ساده‌بێت و "ساده‌یی" لێمان ئاڵۆز بكات. به‌ ده‌ربڕینێكی تر: قوڵایی هه‌ر چاڵی سنووره‌كان خۆیانه‌. وشه‌ی "چاڵ" و "سنوور" له‌ زۆر سه‌ره‌وه‌ په‌یامه‌كه‌ ده‌گه‌یه‌نن، هه‌ر بۆ نموونه‌ له‌ مه‌سه‌له‌ی "قووڵی" و "سه‌ختی"ـی ئه‌م دوو ده‌قه‌دا، ده‌شێت قوڵایی هه‌ر ئه‌و چاڵه‌ نه‌رم و به‌تاڵه‌ی سنوور بێت كه‌ ئاسان به‌نێویدا ده‌ڕۆین و سنووریش هه‌میشه‌ ئه‌و سه‌ختی و ڕه‌قییه‌ بێت كه‌ به‌ری ده‌كه‌وین.
به‌ هه‌رحاڵ ته‌نیا ئه‌م مه‌كره‌ هۆی قورسیی ئه‌م دوو ده‌قه‌ نییه‌، به‌ڵكو باكگراوند و پێشزه‌مینه‌ی فیكریی خوێنه‌ری كوردیش خۆی یارمه‌تیده‌ر نییه‌ بۆ ئاسانـتێگه‌یشتن له‌م ئایدیا و چه‌مك و تیۆرانه‌، تا ئێستا خوێنه‌ری ئێمه‌ شتێكی ئه‌وتۆی له‌به‌رده‌ستدا نییه‌، بۆیه‌ هه‌ر وه‌رگێڕانێك جۆرێكه‌ له‌ ڕیسك و قومار، قومارێك كه‌ هه‌میشه‌ وه‌رگێڕ ده‌بێت پێشبینی دۆخه‌ نه‌رێنییه‌كه‌ بۆ خۆی بكات، به‌ڵام ده‌بێت ئه‌و ئومێده‌یشمان هه‌بێت كه‌ په‌یامه‌كه‌ زوو یان دره‌نگ هه‌ر ده‌گات، ڕه‌نگه‌ به‌شێكی لێ ون ببێ به‌ڵام فیكر هه‌میشه‌ ئه‌وه‌یه‌ كه‌ به‌شێكی ده‌گات و خیانه‌ت له‌ به‌شه‌كه‌ی تری ده‌كرێ: په‌یامی فیكر هه‌رگیز وه‌ك خۆی ناگات و شتێكی لێ ون ده‌بێت.
ئێمه‌ له‌ پاشكۆكه‌دا هه‌وڵمان داوه‌ به‌ زمانێكی ڕوون و به‌ كورتی، به‌ فۆڕمی شه‌رح،‌ لینكه‌كه‌ی "ئاڵتوسێر و فۆكۆ و پۆلانزاس" درێژبكه‌ینه‌وه‌. پێشنیاری من ئه‌مه‌یه‌ كه‌ ئه‌گه‌ر خوێنه‌ر شاره‌زاییه‌كی ئه‌وتۆی له‌ فۆكۆ و ئاڵتوسێر و پۆلانزاس نییه‌ له‌ پێشدا وتاره‌كه‌ی به‌ختیار عه‌لی به‌ ناوی "سوبێكتی ملكه‌چ" و وتاره‌كه‌ی ئێمه‌ به‌ ناوی "سوبێكتی ڕۆشن" له‌ كتێبی "كێشه‌ی سوبێكت" كتێبی یه‌كه‌می گروپی نێگه‌تیڤ بخوێنێته‌وه‌ كه‌ یه‌كه‌میان له‌سه‌ر ئاڵتوسێر چڕ بۆته‌وه‌ و دووه‌میشیان له‌سه‌ر فۆكۆ. پاشانیش خوێنه‌ر پاشكۆی ئه‌م كتێبه‌ بخوێنێته‌وه‌ و ئینجا بگه‌ڕێته‌وه‌ بۆ ده‌قه‌ وه‌رگێڕدراوه‌كان. 
هاوار محەمەد