زانکۆ دژ بە مزگەوت

دەربارەى تابلۆ ڕووتەکە

هاوار محەمەد

زانکۆ دژ بە مزگەوت: ئەم ناونیشانە لە واقیعدا ژێستێک، یان بوختانێکە بۆ زانکۆ، چونکە لە واقیعی باوی کۆمەڵگەی ئێمەدا، زانکۆ دژ بە مزگەوت نییە و دژ بە زۆر شتی تریش نییە. بۆ نموونە ئەتوانین بوختانی تری لەم جۆرە دابڕێژین: "زانکۆ دژ بە بازاڕ"، "زانکۆ دژ بە دەسەڵات"، زانکۆ دژ بە خێڵ" و...هتد.. لە هەموو حاڵەتەکاندا زانکۆ درێژکراوەی هەریەکێ لەو ڕەگەزانەیە، بەڵام هێشتا ئەم بوختانانە و بوخانێکی پەتیی نین، بەڵکو جۆرێک ئەگەر و ئیمکانیشن، بەو مانایەی لە ڕاستیدا ئەکرێت زانکۆ دژ بەوانە بێت، ئەمەیش پێویستى بە گۆڕینى ڕوانینمانە بۆ زانکۆ. گۆڕینى ڕوانینمان بۆ زانکۆ وەک شوێنى سەرگەرمى و خۆشى ژیانى گەنجى بۆ زانکۆ وەک شوێنى خۆپێگەیاندن و هاوڕێیەتى و بەرەنگارى.

تاقە دوو دامەزراوە کە لە ساتی سەرهەڵدانی قەیرانی داراییەوە تاوەکو ئێستایش پرۆژەکانیان نەوەستاوە و بەردەوام وەک ڤایرۆس لە جەستەی شار و گوند و ڕێگەکاندا بڵاودەبنەوە، دەزگای ئایینی و دەزگای سەربازین.. ڕۆژ بەڕۆژ مزگەوتەکان زۆرتر دەبن و رۆژ بەڕۆژ بازگە و بارەگا سەربازی و پۆلیسییەکانیش.. لە هەر دە کیلۆمەترێکدا تابلۆی دروستکردنی مزگەوتێک ئەبینی کە گوایە لەلایەن "خێرخوازان"ـەوە دروست ئەکرێت و بە هەمان شێوە لە هەمان مەساحەدا بەر دەزگا و دیوار و بازگەی ئاساییش و پۆلیس دەکەویت، بگرە لە دەشت و دەر و پەراوێزە هەرە دوورەکانیشدا ئەم دوو دەزگایە هەتابێ زیاتر دەبن. وەزیفەی هەردووکیشیان لە ناوەوە و دەرەوەی شار تەنیا سەرکوت و ڕێگریگریکردنە لە ئازادییە بچووکەکانی خەڵک، ئینجا ڕێگریکردن لە هونەر و مۆسیقا و ئەدەب و فەلسەفە. مزگەوت دژی فەلسەفە و مۆسیقا و هونەرە و بە دەستکرد و عیلمی شەیتانیان دادەنێت و پۆلیس دژی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتی و ئینجا ڕێگریکردن لە ڕاز و نیازێکی بچووک و سادەی پڕ لە ترسی کچان و کوڕانێک کە لە حەشمەت و ترسی فەزا خنکێنەر و پڕ لە چاوەکانی شار، جاروبار بۆ کەنار و پەراوێزەکانی دەوروبەری شار هەڵدێن. کەنارى شارەکان (بۆ نموونە چیاى ئەزمڕ و گۆیژە لە سلێمانى) هەمیشە شوێنێکى چەپەک و لاتەریک بوون بۆ هەندێ مومارەسەى ئاسایى کە لەنێو شاردا قەدەغە و تابۆ بوون. بۆ نموونە هەندێ لە مەشروبخۆران لەوێ شوێنێکى ئارامیان بینیوەتەوە، کچان و کوڕانێک کە ویسوویانە تاوێ پێکەوە دانیشن.

بەرلەوەى تەکنۆلۆژیاى ئینتەرنێت و مۆبایل بەم جۆرە بڵاوببێتەوە، تانەیەک هەبوو بۆ چیاى ئەزمڕ: "گردە مژە". ئەمە خۆى نیشانەى دەردێکى کۆمەڵایەتى بوو، نیشانەى نەبوونى نەفەسێک بوو لەنێو شاردا بۆیە خەڵکى بۆ گرد و دۆلەکانى دەرەوە هەڵدێن. ئێستا هەم تەکنۆلۆژیا و هەم پۆلیس ئەم پەراوێزەیشیان کۆنترۆڵکرد. ئاخر کە فەزا دەکرێتە فەزایەکى پۆلیسى و کە عەقڵییەتى سەلەفى تەشەنە دەستێنێت، ئیدى پێویست دەکات ئەم پەراوێزانەیش دابخرێن، بگیرێن و کوێر بکرێنەوە. ساڵى پار دادوەرى دادگاى چوارتا، بە پێى پێشنیارێک داواى کرد مەفرەزەى پۆلیس لە بنارى چیاى ئەزمڕ و لاى تونێلى پێشڕەو دابنرێت تاوەکو وەک دادگاکانى پشکنین، پشکنین بۆ ئەو کچ و کوڕانە بکەن کە دەچنە ئەوێ یان بەوێدا تێپەڕ دەبن. دەبێت هەمووان بەڵێننامەى هاوسەرگیرى "عەقدى زەواج"ـیان پیشانى هێزەکانى پۆلیس و ئیماندارەکانى دیکە سەر  بە دەسەڵات بدەن تاوەکو بیسەلمێنن کە ژن و مێردن و خەریکى فەسادێکى گەورە نابن. لە دیوى ئەودیوى چیاکە و لاى ناوچەى سیتەکەوە هەموو ڕێگاکان پڕن لە بازگە. لەم دواییانەدا لە سەر ڕێگاى سیتەک-عەربەتیش بازگەیەکى نوێ لەو دەشتە چۆڵەدا دانرا، بۆ هیچ نا تەنیا بۆ ئەوە نەبێت کە سەیارەک لەوێوە تێپەڕى کچ و کوڕە گەنجەکانى نێوى بەگیربهێنن، دەنا چەندین ساڵە ئەم ڕێگایە و ئەم ناوچەیە هیچ کێشەیەکى ئەوتۆى نەبووە. ماوەیەک بەر لە بڕیارەکەى دادگاى چوارتایش، بەڕێوەبەرێتى پەروەردەى ڕۆژئاواى سلێمانى بڕیارى داخستنى "قوتابخانەى سەماى بالێ"ـى سلێمانى دەرکرد، لە کاتێکدا هەمان وەزیرى پەروەردە، کە وەزیرى ئەوقافیشە بەردەوام واژووى دروستکردن و کردنەوەى زیاترى مزگەوتى دەکرد. تەنیا یەک قوتابخانەى سەماى بالێ هەبوو، کەچى ئەویش لە عەقڵێکى تاریک و کۆنەخوازى جاهیلەوە داخرا.

لێرەدا پێویستە پرسیارێکى سادە و ئاسایى، بەڵام گرنگ بکەین: ئەم تەریبى و هاوشوناسییەى نێوان مزگەوت و پۆلیس بۆچى؟ ئەم هاوپەیمانێتییە چییە دژ بە ژیان و هونەر و مۆسیقا و فەلسەفە؟ من تەنیا یەک وەڵام شک دەبەم: ئەمانە دەشێت ببنە کەرەستە و ئامرازى ڕۆشنگەرانە دژ بە عەقڵى دواکەوتوو و تاریکخوازانەى حزبە دەسەڵاتدارەکان و ئیسلامییەکان، دژ بە مێنتاڵێتى خێڵ و نەریت، دژ بە قاڵبە کۆمەڵایەتییەکانى مومارەسەکردنى ژیان لەژێر جەبر و چاوى خێزان و دراوسێ و ئیماندار و پۆلیسدا. ئەوەى بۆ ئەم فەزا تاریکونوتەکەى کۆمەڵگەى ئێمە گرنگە پرۆژەیەکى گشتگیرى ڕۆشنگەرانەی بوێرە. گشتگیر بەو مانایەى لە هەموو کایە هونەرى و ئەدەبى و فیکرییەکاندا پەرە بەخۆى بدات و گەشە بکات. ڕۆژگارێک ڕۆشنبیرانى کورد هەوڵیانداوە پرۆژەى لەم جۆرە سەرپێ بخەن و کەوتوونەتە ململانێکەوە، بەڵام بە گوێرەى ئەوەى لە دواى ڕابوونى ئیسلامى سیاسى لە حەفتاکانەوە و، لە دروستبوونى دەسەڵاتى ستەمکار و خێلەکیى خۆماڵییەوە لە دواى ڕاپەڕینەوە ئەم پرۆژەیە پاشەکشەى کردووە و نەیتوانیووە ببێتە جەمسەرى زاڵ لە ململانێکەدا، ئەوا کایەى ڕۆشنبیرییش خۆى یەکپارچە نەمایەوە و بەشێک لە ڕۆشنبیران بوونە یارمەتیدەرى ئەو بەرەى کە دەبوو لە دژ بجەنگن؛ بەڵام زەرورەتى پڕۆژەی ڕۆشنگەرانە هەر وەکو خۆى ماوەتەوە و گەر بە زوویى بە ئیرادەیەکى بەرەنگارانەوە دەست پێنەکرێت، ئەوا بێگومان کۆمەڵگەى ئێمە لەنێو تاریکى زیاتردا نغرۆ دەبێت.

ئایا زانکۆ دەشیت شوێن و دەستپێکى پرۆژەیەکى لەمجۆرە بێت و نەوەیەکى نوێى گەنج بەم ئاراستەیەدا کار بکەن؟ لەم دۆخەدا ئەمە جێگاى ئومێد نییە، چونکە پۆلیس و عەقڵی ئایینى دەستیان بەسەریدا گرتووە. ئەوەتا ساڵى پار سەرۆکى بەشى پەیکەرتاشى پەیمانگاى هونەرە جوانەکانى هەولێر پەیکەرەکانى شکاند، گوایە ئەمانە بتن و دژى ویستى خودان! بڕیارێکى دیکە دەرچوو بۆ داخستنى مەشروبفرۆشییەکان لە سەعات دەى شەوەوە (لە هەولێر لە 8ى شەوەوە). بێگومان هەوڵیتر هەبووە و هەیە بۆ قەدەغەکردنى یەکجارەکیى مەشروب. پەرلەمانتارە کوردە ئیماندارەکانیش لە پەرلەمانى بەغدا (ئەوانەى دوو سێ ژنیان هەیە و هەر شەوی لەگەڵ یەکێکیاندا دەخەون) زۆر بە حەماسەتەوە کاریان کرد بۆ داخستنى سایتە پۆرنۆکان، بە ئومێدى ئەوەى خودا ئەجریان بۆ بنووسێ و لەو دونیا بێکۆتاییەى دیکەدا لە باوەش و لە سەر سنگ و مەمکى حۆرییەکانیان بخەوێنەوە و پێکەوە زرنگەى پیاڵەى شەراب و بادەى بەهەشتیان بێت. لەو کاتەیشەوە دەیان دیاردەى دیکەى لەم جۆرە ڕوویانداوە کە هەرهەموویان نوقڵانەى زەمەنێکى تاریکتر و داخراوتر و خنکێنەرتر لێدەدەن و دواتریش بەشێک لە گەنجان ناچار دەبن بەرەو هەندەران هەڵبێن، بەشێکیان دەبنە سەرباز و چەک بەدەست لەنێو دەزگاکاندا، بەشێکیان دەبنە مرۆڤى دڵڕەق و پاتۆلۆژیک، بەشێکیشیان دەبنە کەسانى بێباک و تێکشکاو. سایتەکان ڕۆژ بەڕۆژ بە خۆشحاڵییەوە هەواڵى لاقەکردنە خێزانییەکان بڵاو دەکەنەوە، هەوالى دەستدرێژییەکان، تووندوتیژییەکان، کوشتنى ژنان، ئەشکەنجەى منداڵان و ..هتد، بەڵام هیچ کەس لە ڕیشەى ئەی دیاردانە ناپرسێت و نایانەوێ بزانن بۆچى باوکێک کچەکەى خۆى، برایەک خوشکەکەى خۆى لاقە دەکات، نایانەوێت بزانن بۆچى ژنکوژى ڕۆژ بەڕۆژ زیاتر دەبێت و شتى لەم بابەتە.

هێشتا نموونەى دیکە هەیە: لە ڕۆژى ڤالانتایندا لە کاتژمێر دووى پاشنیوەڕۆوە دەرگاى بەشە ناوخۆییەکانى کچان، سەر بە زانکۆى سلێمانى، لەسەر قوتابییەکان داخراو و ڕێگرییان لێکرا بێنە دەرەوە یان بچنە نێو زانکۆ، لە هەمووى سەیرتر ئەوەبوو بەرپرسى بەشە ناوخۆییەکان بە پۆلیسە پاسەوانەکانى گوتبووى هەر کچێک پەیوەست نەبوو بە بڕیارەکە و مشتومڕى چوونە دەرەوەى کرد بە مۆبایل وێنەییم بۆ بگرن و بۆم بنێرن! هەر ئەوەندەیش نا، پۆلیس بەنێو زانکۆدا بڵاوبوونەوە و یەخەى ئەو کچ و کوڕانەیان دەگرت کە لە گۆشەیەک یان سووچێکدا دانیشتبوون، تەنانەت ئەگەر هاوڕێیش بن پێویستە لێپێچینەوەیان لەگەڵ بکرێت. بەشێک لە قوتابیان ئەمەییان ناونا "پۆلیسى ئەخلاق"، واتە پۆلیسێک کە لە سەدەکانى پێشترى ئەوروپا هەبوو و ئێستایش لە وڵاتانى وەکو سعودییە و ئێران و هیندستان هەیە. پۆلیسى ئەخلاق ئەوەیە ناهێڵێت ئەخلاقى کۆمەڵایەتى تێک بچێت و ڕەقیبە بەسەر ئادابى گشتییەوە! هەڵبەت کۆمەڵگەى ئێمە پڕییەتى لە پۆلیسى ئەخلاق. چونکە ئەوەى بۆ عەقڵى پۆلیسپەرست و ئەخلاقپەرست گرنگە تەنیا بڵاوکردنەوەى هەندێک ئەندامى سەر بە دەزگاى پۆلیس نییە بە جل و بەرگى فەرمیى وەزیفییەوە، بەڵکو ئەوەیە چۆن هەمووان ببنە پۆلیس لەسەر هەمووان. لەو شوێنانەیشى کە پۆلیسى ڕەسمى وجودى نییە، پۆلیسى ئەخلاق هەر دانراوە و هەیە. بە کورتى لەنێو زۆربەماندا پۆلیسى ئەخلاق چێنراوە، هەموو کچانیش بوون بە شەرەف و نامووسى هەموومان. هەڵبەت ئەم دیاردەیە لە ڕووى کۆمەڵایەتى و دەروونییەوە پێویستى بە لێکۆڵینەوە هەیە، چوکە ئەوە چییە وا دەکات کەسێکى نەناس ڕێگرى لە جل و بەرگى کچێکى سفور بکات و بیەوێت پەچە بپۆشێ، ئەگەرنا بۆى بلۆێ تێزاب بکات بە قاچیدا؟ دەروونشیکارى شتێکى سادە دەڵێت: حەسوودى ئەوەیە ئەوەى نیمە تۆیش نەتبێ. هەندێک لەم پۆلیسانە قەستى ئەوەیانە لەگەڵ تەواوى کچانى  سەر زەویدا بخەون، گەر کچێک دڵ و جەستەى بداتە کەسێکى دیکە ئەوا دەبێ سزا بدرێن، چونکە لە بنەڕەتدا دەبووا هى من بووایە. ئەمە دەمامکێکى نائاگایانە و هەندێجار ئاگایانەى شەرەفە. ئیدى شتەکە لە ڕیاکارى و دووڕووییەکى درۆزنانە زیاتر نییە.

دیسانیش نموونەکانى زانکۆ: تازەترین مەهزەلە لە زانکۆى گەرمیاندا ڕوویدا، لە پێشانگایەکى شێوەکاریدا "تابلۆ"یەکى نیمچە ڕووتى یەکێک لە نیگارکێشە بەشداربووەکان پیشان دراوە. کۆمەڵێک بەڵتەجیى ئیماندار و شەرەفپارێز، بە هاوکارى و پاڵپشتى چەند سەرۆک بەشێک و هەندێ  لە مامۆستایان هەڵیانکوتاوەتە سەر پێشانگاکە و هەڕەشەى شکاندن و تێکدانى پێشانگاکەیان کردووە، دیارە بەشێک لە قوتابیانیش واژوویان کۆکردۆتەوە بۆ لابردنى  ئەو تابلۆیە (بێگومان ئەم قوتابییە ئیماندار و نەریتپارێزانەى واژوویان کردووە خۆیان لە ژوور و ماڵەکانى خۆیاندا سەیرى دەیان فیلمى پۆڕنیان کردووە. بۆیە ئەمە دەڵێم چونکە ئەبێت ڕێک ئەم ڕیاکارییە و دووڕووییەیان کەشف بکەین). بە هەرحاڵ ئەم ڕووداوەى زانکۆى گەرمیان خستمییەوە بیرى سەردانەکەى خاتەمى بۆ ئیتاڵیا کە ئەو وڵاتە ناچار بوو پەیکەرە کۆنەکانى کەسایەتییە ئەفسانەییە ڕووتەکانى دابپۆشێت تاوەکو ئاغاى خاتەمى بە گوناهـ و موسیبەتەوە نەگەڕێتەوە بۆ ئێران. ئەم نموونانە بەڵگەى یەک شتن: هیچ ئیسلامییەکى میانڕەو بوونى نییە، هەمووان سەلەفى و تاریکخوازن. یەکگرتووەکان و ئیخوانەکانیش هەر سەلەفین، کۆمەڵ لەگەڵ مەلا کرێکاردا جیاوازیى نییە. ئێستا هەر ئەوەندەیش نا، بەڵکو لە ڕێگەى تەلەفزیۆن و ڕادیۆ و پەیجە بێشومارەکانى ئیسلامییەکانەوە، ئیماندارە سادەکانیش لەسەر هەمان خووخدە بارهێنراون، هەمووان بە جۆرێک لە جۆرەکان کراونەتە پۆلیسى ئەخلاق و باس لە پاراستنى ئاداب و ڕەوشتى خێزانەکان دەکەن. پۆلیسى ئەخلاق پێویستى بەوەیە جۆرە پۆلیسێکى دیکەیش هاوکارى بێت: پۆلیسى خەیاڵ. ئەمە واتاى ئەوەیە لەناو هەریەکێکماندا پۆلیسێکى خەیاڵ دابنرێت بۆ ئەوەى وامان لێ بکات لە هەموو شوێنێکدا ببینە پۆلیسى ئەخلاق. پۆلیسى خەیاڵ هەر دەسەڵاتى پۆلیسە و ناواخن بۆتەوە، بۆ ئەوەى دواجار لە ناوەوە بۆ دەرەوە بچێتەوە و لە شێوەى پۆلیسى ئەخلاقدا دەربکەوێتەوە. پۆلیسى خەیاڵ پۆلیسێکى دووڕوو و درۆزنە. چونکە بەردەوام دەرفەت بە سوبێکت دەدات ڕەوایەتى ئەو مومارەسانەى بەخۆى بدات کە بۆ ئەوانیتر قەدەغەى دەکات. واتە پێیدەڵێت پۆلیسێکى باشى ئەخلاق بە، ئیدى هەرچیت پێخۆشە بە شاراوەیى بیکە تەنانەت ئەگەر بینینى خوشکەکەیشت بێت وەک ئوبێکتى سێکس، لەبەرئەمەیە سەلەفییەکان لەوە دەترسن لە ماڵیشەوە و لەنێو خێزانیشدا کەمێک لە سنگى خوشکەکانیان دیار بێت. دەترسن لە نیگاى خۆیان بۆ جەستەى خوشکەکەیان، ترسەکەیشیان لە عاقیبەتى کارەکەیانە. ئەم عەقڵییەتەیە کە لە پێشانگاکەى گەرمیاندا پەلامارى تابلۆیەکى نیمچەڕووتى بێگیان دەدات و وەک نیشانەى گوناهـ دەیبینێت. تابلۆ!! ئەوان تەنانەت تواناى جیاکردنەوەى تابلۆ و پۆرنۆیشیان نییە، چونکە لاى ئەوان تەنیا سێکس و ڕەپبوونى چووک بوونى هەیە. ئەوان خۆیان لە بەرامبەر تابلۆیەکى کێشراوەى کچێکدا ڕاناگرن کە بە فڵچە و بۆیە تەنیا پشتى لە وێنەکەدا دیارە، زەوقیان پێی دەجووڵیت، دەبێت بە پەلە ڕاکەن دەستپەڕ بکەن بۆ ئەوەى پەلامارى کچانى ئەو دەوروبەرە نەدەن. ئەمە ڕیاکارى و دووڕوویى ئەوانەیە دەبنە پارێزەرى لەشولارى کچان. لە سایەى عەقڵى ئیماندارى ئیسلامیدا هونەر و مۆسیقا مەحاڵە، نە تێدەگەیشترێن و نە گەشە دەکەن، بەڵکو دووچارى وشکهەڵاتن و تیاچوون دەبن. ئەگەر بەم ئاراستەیەدا بڕوات چەند ساڵێکى دیکە بەشەکانى کۆلێژەکانى هونەرە جوانەکان دادەخرێن، چەند بەشێکیان ئەگەر بمێننەوە ئەوا ئەبێ تەنیا هونەرى زەخرەفە و تاقى ئیسلامییان تیا بخوێنرێت و هیچى دى، لە بەشى مۆسیقایش جگە لە دەف ڕێ بە هیچى تر نادرێت. ئێستا ئەمە زەرورەتى بەرەنگارییش دەردەخات. کەوایە دەبێت هونەر و مۆسیقا و ئەدەبیات و فەلسەفە و شیعر و عەشق و هاوڕێیەتى بخرێنە بەرەنگارییەوە دژ بەم عەقڵە تاریکخواز و کۆنەپارێز و سەلەفپەرستانە.

لە ئایارى 68ـەوە خۆ ڕووتکردنەوەى کچان وەک دەربڕینى ناڕەزایەتى و کردنى جەستە و سنگ بە قەتعە و تابلۆى نووسینى دروشمەکان، لە وڵاتانى ڕۆژئاوا بۆتە شتێکى باو و خەریکە هێند دووبارە دەبێتەوە کە ڕادیکاڵیزمەکەى پێشترى لێ دادەماڵرێت، بەڵام ئەم کردەیە بۆ ئێمە زۆر گرنگە و دەبێتە جەنجەرێک لە مێشکى  ئەوانەدا کە تابلۆیەکى نیمچەڕووتیشیان پێ هەزم ناکرێت. تا ئێستایش لە کۆمەڵگەى ئێمەدا ئەمەى نەکردووە (ئەستێرە کەریم هەوڵێکى دا، بەڵام بەشبەحاڵى خۆم تێبینیى زۆرم لەسەر ئەو شێواز و پەیامەى ئەو هەیە). هێشتا شتێکى تریش هەیە: خۆ سەدان کچیش هەن جلوبەرگیان ئێجگار سفور و ڕووتە و بەشێکى زۆرى جەستە و پێستیان دیارە، داخۆ ئەمەیش هەر بەرەنگاریى نییە؟ لە ڕاستیدا ئەوە گرنگە مرۆڤ بە ویستى ئازادانەى خۆى جل بپۆشێت، بەڵام ئازادییەکى تەواو سوبێکتیڤى لەم جۆرە بوونى نییە. ئەوەى دەڵێت من بە ویستى خۆم جلوبەرگەکەم هەڵبژاردووە ڕاستییەکەى نەوتووە، چونکە لۆژیکێکى تر پێش هەڵبژاردنەکەى ئەو حوکمى داوە، ئەویش لۆژیکى بازاڕ و مۆدە و فاشیۆنە. گەر کچان لەمڕۆدا بتوانن نیمچەڕووت بگەڕێن بە بێ ئەوەى نە وەک سوبێکتى مەسرەفکەر و بازاڕچى و مۆدەپەرست بڕیار لە پۆشاکەکانیان بدەن و نە بەخاترى ئەوەى ببینە بووکەڵە و ئوبێکتى سێسکى بۆ چاو و زەوقى پیاوان، ئەوا بەدڵنیاییەوە بەشدار دەبن لە بەرەنگاریى دژ بەوانەى کە بەردەوام کار لەسەر داپۆشین و شاردنەوە دەکەن. چۆن ئەتوانن ئەمە بکەن؟ لە چاوپێکەوتنێکدا لە "لارس ڤۆن ترییە"ى دەرهێنەرى سینەمایى دەڵێت: فیلمى نیمفۆمانیاک لەبارەى ژیانى سێکسیى مێینەوەیە، بەڵام بەو مانایە نییە فیلمى پۆرن بێت. ئەو لەو ڕووە ناهێڵێت ببێتە فیلمى پۆڕن کە دەرفەتى ئەوە نادات پیاوان چێژ لە دیمەنە سێکسییەکانى فیلمەکە ببینن. ئەمە گرنگە. چۆن عەشق و سێکس و شێوازى پۆشینى جلوبەرگ ببنە بەشێک لە خەباتى ژیانى ڕۆژانە بە بێ ئەوەى لەنێو چێژگەرایی زێدەڕوانەدا نغرۆبن؟ ئەمە پێویستى بە هەندێ هۆشیارى و ئاگاداربوونە، پێویستى بە ڕوانینى هونەرییانەیە لە دنیا؛ لێرەدا پێویستمان بەو دروشمەى فۆکۆیە کە دەڵێت: "ژیانت بکە بە تابلۆیەکى هونەرى". هونەر لە ژیاندا پێویستى بەوە نییە هەمووان هونەرمەندبین و نیگارکێشى و مۆسیقا و پەیکەرتاسى بزانین، تەنیا لە شتەکاندا بەدواى هونەردا بگەڕێین، یان هونەر بخەینە ناو شتەکانەوە، هەردووکیشیان یەک شتن. سێکس تەنیا ڕەحەتبوون نییە، تەنیا گۆڕینەوەى وێنەى ڕووت نییە، بەڵکو تێکەڵبوونى دوو جەستە جۆرێک لە هونەریشە. ئەمە ئەو شتەیە کە بازاڕ نایەوێت و دەسەڵات و ئایینیش قەدەغەى دەکەن. جلپۆشین گەر جۆرێک هونەر نەبێت و دروستکردنى تابلۆیەک نەبێت بە ڕەنگەکان و هارمۆنیا لەگەڵ جەستەدا ئەوا تەنیا دەبێتە جۆرێک لە مەسرەفگەرایى. هەموو ئەمانەیش لەگەڵ جەستەدا گرنگە بخرێنە بەرەنگارییەوە. مادام ئەم هەموو ترسە لە جەستە هەیە، مادام جەستە بەردەوام سەرکوت دەکرێت و لە تابلۆیەکیشدا قبوڵ ناکرێت کە بە فڵچە و ڕەنگەکان کێشراوە، ئەوا بە ناچارى پێویستە یەکێک لە تەوەرەکانى وەرگرتنى وزەى خەبات لە جەستەوە بێت. دیسانیش پرسیارە سپینۆزاییەکە گرنگە: "جەستەیەک دەتوانێت چى بکات؟". بۆ نموونە دەتوانێت سەما بکات. سەماى هونەرى نەک ڕەقسى سێکسى. جەستە دەتوانێت سەما بکات، ئەمە ڕێک ئەو شتەیە کە بە بڕیارى پەروەردەى ڕۆژئاواى سلێمانى قەدەغە کرا. کەواتە دیسانیش جەستە بخەوە سەما، ئیدى جۆرێک بەرەنگاریت کردووە. ئەوان پۆلیس لەسەر چرپە و سۆزگۆڕینەوەى کچ و کوڕێک دادەنێن، کەواتە عاشق بن و هاوڕێیەتى بکەن، دەستى یەک بگرن، ئەوە خۆى بەرەنگارییە (لە مانگى ڕەمەزاندا دەستگرتنى ژن و مێردەکانیش قەدەغەیە). بە کورتى بەرەنگاریى شتێکى مەحاڵ و دوورە دەست نییە، دەتوانین لە ژیانى ڕۆژانەوە دەست پێبکەین، لە بەرجەستەکردنى شێوازى پەیوەندییەکانمانەوە. هاوکات ئەمە پێویستى پە پشتیوانى و پشتگیریى هاوڕییانەى یەکتریشە. ئەگەر ئەو گروپە بەڵتەجییەى هەڵیانکوتایە سەر پێشانگاکەى زانکۆى گەرمیان، هاوکات گروپێکى دیکە هەبوونایە داکۆکیان لێ بکردنایە ئەوا بە ئاسانى مەرامەکەیان نەدەچووە سەر و تابلۆکانیان پێ لانەدەبرا. ماوەتەوە بڵێم لەم ساتەدا گرنگە سەرجەم گروپەکانى هاوڕێیان و گەنجان و خوێندکارانى زانکۆ و ڕۆشنبیران لەسەر ئەم دیاردانە بێنە دەنگ و نەهێڵین بەم ئاراستەیەدا  بەردەوامییان پێ بدرێت، هیچ نەبێ لەم شەوەوە دەتوانین لە فەزاى مەجازییەوە دەست پێبکەین، ئەوان تابلۆکانیان قەدەغە کرد، ئێمەیش وەک هەڵوێستێک دەتوانین تابلۆ هونەرییە ڕووت و نیمچە ڕووتەکان، بە ناوى هونەرمەندەکانییانەوە لە ئەکاونتەکانماندا بڵاوبکەینەوە.   

تێبینى: ئەم وتارە یەکەمجار لە شوباتى 2018 لە سایتى "دیدى من" و بلۆگى "ڕەت" بڵاوکراوەتەوە.

سیستەم و تاقانە

ناوى کتێب: سیستەم و تاقانە (تیرۆریزم 2)

ناوى نووسەر: ژان بۆدریار

وەرگێرانى: هاوار محەمەد

چاپخانە: ناوەندى غەزەلنووس/ زنجیرە کتێبى ناوەخت3

ساڵ و شوێنى چاپ: 2018 سلێمانى

پێشەکى (کتێبى دووەم)

وەرگێڕانى دوو کتێب دەربارەى "تیرۆریزم" بەس نییە بۆ تێگەیشتن لەم دیاردەیە، پێویستە هەوڵى لێبڕاوانە هەبێت بۆ تەفسیر، خوێندنەوە، دیاگنۆسى سەرهەڵدانى و تاکتیک و ستراتیژ و ئامانجى تیرۆریستەکان. بەڵام ئەم دوو کتێبە، کە هیی دوو فەیلەسوفى گرنگى دنیان و ڕاستەوخۆ بەرهەمى دواى ڕووداوى 11ى سێپتێمبەرن، بە شێوەیەکى قووڵ و ناوازە وەڵامى بەشێک لە پرسیارە سەختەکان دەربارەى تیرۆریزم دەدەنەوە کە بۆ ئێمەى کورد وەڵامى جەوهەرى و گرنگن. تەفسیر و ڕەخنەى ئەم دوو فەیلەسوفە لە هەندێ مەسەلەدا زۆر جیاوازن و لە هەندێ مەسەلەیشدا یەک دەگرنەوە، بەڵام وێڕاى هەموو جیاوازییەکى دیکەیش، وەک هەمیشە لەبارەى ئیمکانى گۆڕانى جیهانەوە، دێریدا کەمێک گەشبینە و بۆدریار کەمێک ڕەشبینە، لە کاتى خوێندنەوەى کتێبەکاندا خوێنەر خۆى هەستى پێ دەکات. من لێرەدا دەمەوێت بە چەند فراگمێنێک هەندێک ئایدیا بخەمە ڕوو، بە تایبەتیش لە پەیوەندیدا بە داعش و کوردەوە:

تیرۆریزم، ئیمانانسى سیستەم:

مارکس گوتى تارماییەک بە ئەورووپادا دێت و دەچێت: تارمایى کۆمۆنیزم. ئەوى ڕاست بێ، لەم سەردەمەدا هێزێک ساڵانێکە وەک تارمایى بە جیهاندا دێت و دەچێت: تیرۆریزم. بە گوتەى واڵتەر بنیامین، فاشیزم، کە دەشێت لەم کۆنتێکستەدا پێیى بڵێین تیرۆریزم، لە هەر شوێنێکدا سەرهەڵبدات، ئەوە شکستى کۆمۆنیزمە، یان با بڵێین "غیاب"ـى خەباتە بۆ ژیانێکى باشتر و ئینسانیتر. بۆچى ناشێت تیرۆریزم بە خەبات دژ بە سیستەم دابنێین؟ دەتوانین بە یەک ڕستەى چڕ وەڵام بدەینەوە: تیرۆریزم واتە غیابى خەبات، بەڵام هەر خەباتێکیش سەرى لە تیرۆریزمەوە دەربچێت، خەبات نییە، بەڵکو هەر بە سادەیى فاشیزمە. گەر ئەو تێزە کلاسیکییەى سەردەمى ئیمپریالیزم ڕاست بێت کە بەشى ڕۆژئاواى جیهان بەشى ڕۆژهەڵاتى جیهان دەچەوسێننەوە، بەشى باکوورى جیهان بەشى باشوورى جیهان دەچەوسێننەوە، ئەوا پێویست بوو بە خەبات وەڵامى ئەم چەوساندنەوەیە بدرێتەوە. لە سەردەمى ئیمپریالیزمدا تا ڕادەیەک ئەم خەباتە هەبوو، بەڵام لە دواى ڕووخانى کۆمۆنیزمەوە پاشەکشەى کرد و جێگاى خۆى دا بە تیرۆریزمێکى جیهانى. بۆچى جیهانى؟ چونکە ڕێک لەبەر ئەوەى سیستەم خۆى جیهانى و گشتگیر بووه‌تەوە. تیرۆریستەکان دەتوانن بگەنە "سەر" و "دڵ"ـى سیستەم، چونکە سیستەمیش خۆى گەیشتووه‌تە هەموو شوێنێک. داعش هەوڵێک بوو بۆ لۆکاڵیکردنەوەى تیرۆر، بەڵام لە ڕاستیدا تیرۆر لۆکاڵى نابێتەوە. دروستکردنى "دەوڵەت" هەرگیز ئامانجى تیرۆریستەکان نییە، ئەوەیشى پێى دەوترێت "دەوڵەتى ئیسلامى لە عێراق و شام"، لە ڕاستیدا بە هیچ کلۆجێک ناچێتە نێو چوارچێوەى دەوڵەتى مۆدێرنەوە، لە باشترین حاڵەتدا دەوڵەتى "خەلافەت" بوو. بەڵام هێشتایش بە لەنێوبردنى ئەم دەوڵەتى خەلافەتە تیرۆریزم لەنێو نەچووە و ناچێت. تیرۆریزم بەرهەمى لۆژیکە گشتگیرەکەى سیستەم خۆیەتى، بەڵام نەک لە دەرەوەى سیستەم، بەڵكو لە کەلێنەکانى سیستەمدا. ئەگەرچى ئاسانە هەر کەس و لایەن و هێزێک بە تیرۆریزم لە قەڵەم بدرێت کە نەچنە نێو چوارچێوەى سیستەمى ئەمڕۆوە، بەڵام تیرۆریزم بە بڕیارى لایەنێک دروست نابێت، بەڵکو ئیمانانسى ناو سیستەمێکە کە، بە قەولى بۆدریار، بیەوێت هەموو دنیا بگرێتەوە و لە هەموو شوێنێکدا "هەمەهێز" بێت.

تیرۆریزم، فاشیزم، سێکسیزم:

داعش هێزێکى فەندەمێنتاڵ بوو کە سێ ڕەگەزى بە شێوەیەکى سەیر لەگەڵ یەکتردا کۆ کردبوویەوە: تیرۆریزم، فاشیزم، سێکسیزم. لەم سێ ڕەگەزە ئاوێتەیەکى دروست کردبوو کە لە خۆکوژى و ئەویترکوژى و چێژپەرستییەکى نێرانەدا دەردەکەوتەوە. ئەمانەیشى بە شێوەیەکى ئێجگار وێرانکەر بەکار دەهێنا. ئەم هێزە فەنده‌مێنتاڵە لە ڕواڵەتدا لەسەر شەریعەت حیساب دەکرێت، بەڵام لە نائاگاییەکەیدا هەڵگرى بونیادێکى "عیرفانی"ـیشە". لە داعشدا کڵێشەى جوداکردنەوەى شەریعەت و تەریقەت و عیرفان مانایەکیان نییە. شەریعەت و عیرفان ناکۆکییەکى مێژوویى قووڵیان هەیە، بەڵام جارى واهەیە بەبێ ئەوەى خۆیان لێى هۆشیاربن یەکترییان دووبارە کردووه‌تەوە. هیچ نەبێ، لە نائاگایى داعشدا ئەم جیاکارییە دەکەوێت، ئەمەیش ڕێک لە کردەى "خۆکوژى"ـدا بەرجەستە دەبێت. کردەى خۆکوژى لەپێناو گەیشتندایە به‌ موتڵەق، کە خودا و بەهەشت و حۆرییەکان ناوى ئەم موتڵەقەن. ئەزموونى "فەنابوون"ـێکى عیرفانییە، ڕێک توانەوەیە لە نێو کۆمەڵە ئایدیۆلۆژییەکەدا - یان لە نێو کەڵتە ئایینییەکەدا. عیرفانگەراکان، کە بەردەوام باس لە ئارامى و بێدەنگى و حیشمەت و نوور دەکەن، ئەم قسەیەى ئێمەیان پێ قووت ناچێت. ڕاستییەکەى، بە لاى منەوە، عیرفان هەمیشە بێزیان و پاکژ و بەرەنگارانە نییە دژ بە شەریعەت، بەڵکو شەریعەت تەواو دەکات. "فەنابوون" و "توانەوە لەویتردا" و "گەیشتن بە موتڵەق" چەمکە خۆشەویستەکانى عیرفانن. ئەوەى تێیدا فەنا دەبیت، ئەوە خودایە. لە ڕاستیدا داعش خودا هەر لە نێو خۆیاندا بوو. کۆى گرووپەکە خوداى خۆى بوو، ئەندامەکانیش بەندە، کە وەک دڵۆپێک تێیدا دەتوانەوە. جەستە بەردەوام لە لایەن عارفەکانەوە سەرکۆنە دەکرێت و وەک بەربەست دەبینرێت لە بەردەم گەیشتن بە حەقیقەتى ڕەهادا، تیرۆریستەکانیش کارى عارفەکان تەواو دەکەن: هەلاهەلاکردنى جەستە. پارچەبوونى جەستە و مەرگ فەنابوون بوو لە خودى کۆمەڵدا. توانەوەیش لەویتردا، بە واتا دەروونشیکارییەکەى، وەڵامدانەوە و پەیڕەویکردنە لە "ئەویترى گەورە" کە بە زمانى ئاڵتۆسێر دەبێتە "بانگى ئایدیۆلۆژیا"، هەر بەو جۆرەى خودا بانگی مووسا دەکات. گەیشتن بە موتڵەق و نووریش ڕێک خودى دەنگى خۆتەقاندنەوە و گڕ و بریسکەى بۆمبەکەیە. دەنگى دینامیتەکان بۆ خۆکوژێکى تیرۆریست عەینى موتڵەقە. بە کورتى، گرمەى تەقینەوە موتڵەقە.

ڕەگەزى دووەم کە فاشیزمە، نەک تەنها داعش هەڵگریەتى، بەڵکو زۆرێک لە هێز و گرووپەکانى دیکەى ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاست و عێراقیش هێزى فاشیستین. فاشیزم ئەو توندوتیژییەیە کە ڕاستەوخۆ بەرامبەر خودى ژیان دەکرێت، نەک بەرامبەر کەسێک یان هێزێک. تەفسیرکردنى فاشیزم وەک مومارەسەیەک کە "توندوتیژى" بە تاکە ئامرازى کاریگەر بۆ مامەڵەکردن و ژیان بزانێت، تەفسیرێکى هەڵەیە، کە پێشتر لە زمانى کوردیدا شتى لەم جۆرەم بینیوە. توندوتیژى دژ بە خودى ژیان جەوهەرى فاشیزمە، بەم مانایە، توندوتیژى ئامراز نییە، بەڵکو ئامانجە. بەڵام فاشیزم تەنها بە توندوتیژیدا ناناسرێتەوە، زۆرێک لە ئایدیۆلۆژیاکانى دیکەیش هەڵگرى توندوتیژین. فاشیزم بە "خەساندن"ـیشدا دەناسرێتەوە. ئەوەیە کە دەتخەسێنێت تاوەکو لەبرى تۆ ئەندامەکانى خۆى نمایش بکات و چێژ ببینێت. لەبەر ئەمە بوو داعش دەچووە نێو ئابووریى کاپیتاڵى دنیاوە و ئامرازە تەکنۆلۆژییەکانیشى لەوپەڕیدا بەکار دەهێنا. هەروەها فاشیزمى داعش تەنها بەرامبەر مرۆڤ نەبوو، بەڵکو بەرامبەر شوێن و شوێنەوار و پۆشاک و یادەوەرى و ئاژەڵیش بوو. فاشیزم ئەوەیە شوێنت بۆ ناهێڵێتەوە، فەزاکانى ترت لێ دادەخات. فەزاکانى تر لاى فۆکۆ واتە "هێترۆتۆپیا". ئەم چەمکەیش واتە شوێنى ناتەبا لە شوێنى یەکپارچەدا، تێکدانى مانا باو و جێگیرەکانى شوێن، دروستکردنى فەزاى هەمەڕەنگ. فاشیزم تەنها یەک مانا بۆ هەر شوێنێک دەهێڵێتەوە و ناهێڵێت شوێنى ناتەبا و دژەشوێن لە شوێندا هەبێت. بۆ نموونە، شوێن بۆ عاشقان، شوێن بۆ مەشروبخۆران، شوێن بۆ گەمەى منداڵان، شوێن بۆ ئاهەنگ، شوێن بۆ مشتومڕى فیکرى و شیعرخوێندنەوە و... هتد ناهێڵێتەوە. جیاوازیی نێوان فاشیزم و تۆتالیتارم ئەوەیە تۆتالیتاریزم هەموو شوێنێک بە ئایدیۆلۆژیا و وێنەى سەرۆک و دروشمى حزب و ئەندامى حزب بارگاوى دەکات. یەکڕەنکگردنى شوێن تۆتالیتاریزمە. بەڵام داخستنى شوێن فاشیزمە. فاشیزم بەردەوام فەزاکان دادەخات. لەبەر ئەمە بوو کە شوێنەوارەکانى موسڵیش تەقێنرانەوە و مۆزەخانەکان وێران کران و پەیکەرەکانیش وردوخاش.

داعش لە هەموو کارەکانیدا وێنەى دیجیتاڵی و تەکنیکى مۆدێرنى وێنەگرتن و میدیاى لە ئاستێکى بەرزدا بەکار دەهێنا. ئەوان فەندەمێنتاڵ بوون بە کەرەستە مۆدێرنە پێشکەوتووەکان. "وێنە" بۆ داعش کەرەستەیەکى زەروورى بوو تاوەکو چێژى کارەکانیان پیشان بدەنەوە. چێژێکى سێکسى کە لە هەموو شتێکدا دەیەوێت بگاتە ئۆرگازمێکى ئێجگار بەرز. داعش تیرۆریزم بوو لە ئاستە هەرە بەرزەکانیدا کە دەگات بە ئۆرگازم. چێژى لەوە دەبینى توندوتیژى تا دواسنوورى خۆى ڕابکێشێت. لەبەر ئەمە بوو بەکەنیزەکردن و ڕابواردن و سێکس لە لایەن ئەندامەکانییەوە، وەک بەشێک لە جیهاد سەیر دەکرا. بەڵام سێکسیان تەنها لە نێوان جەستەى ژن و پیاوێک و سەرجێیکردندا قەتیس نەکردبوو، بەڵکو بردووبوویانە نێو هەموو کارەکانى تریانەوە، هەر شتێک بە مانایەکى سێکسى بار کرابوو. لە گرتەیەکى ڤیدیۆییدا، یەکێک لە ئەمیرەکانیان شێوازى سەربڕین فێرى جەلادەکانى تریان دەکات و پێیان دەڵێت، دەبێت سەربڕین "بە چێژەوە" ئەنجام بدرێت، کاتێک تاوانبارەکە (قوربانییەکە) سەر دەبڕیت، پێویستە بە تەواوى لە ناخى خۆتدا چێژى لێ ببینیت. بەم مانایە، داعش هەموو شتێکى بە سێکس بار دەکرد. سەرجەمى ئەمانەیش داعش دەکاتە هێزێکى داهێنەر لە توندوتیژیدا.

جەنگ دژ بە داعش:

سەرهەڵدان و فراوانبوونى داعش لە ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاستدا جەنگێکى کارەساتبارى نایەوە، ئەمەیش لەژێر ناوى "جەنگ دژ بە تیرۆریزم"ـدا، گوایە بۆ لەنێوبردنى داعش. بەڵام جەنگ لەگەڵ تیرۆریزمدا هیچ ئەنجامێکى نابێت؛ بە گوتەى بۆدریار، ئەگەر 11ى سێپتێمبەر ڕووداو بێت، ئەوا جەنگ دژ بە بکەرانى 11ى سێپتێمبەر نا-ڕووداوە؛ ئاوا ئەمه‌ریکا دەیەوێت بە نا-ڕووداو وەڵامى ڕووداو بداتەوە، بۆیە ئەم جەنگە جگە لە کارەسات، هیچ دەرەنجامێکى دیکەى نابێت. جەنگ بە شێوازە تەقلیدیيەکە ئەوەیە لە نێوان دوو سوپادا، دوو دەوڵەتدا، دوو هێزى کۆنکریتدا ڕوو دەدات. بە بڕواى بۆدریار، لە جەنگى کەنداوەوە چیتر جەنگ ئەم واتا تەقلییدییەى نەماوە، بەڵکو بە تەواوەتى مەجازی بووه‌تەوە. هێزەکانى ئەمه‌ریکا و هاوپەیمانان لە جەنگى کەنداودا، هێرشەکانیان بە کۆمپیوتەر و سیستەمى چەکى ئەلیکترۆنی ئەنجام دەدا، لە کاتێکدا سوپاى سەدام حسێن سوپایەکى کۆنى نەریتى بوو، بۆیە بە هیچ شێوەیەک نەیدەزانى چۆن ڕووبەڕووى چى ببێتەوە. بۆیە بۆدریار ڕستەیەکى سەرەتانیى وت کە یەک لێشاو مشتومڕى بەدوادا هات و هەتا ئێستایش بەردەوامە، ئەویش ئەمەبوو: "جەنگى کەنداو ڕووی نەداوە." ئێستا لە قۆناغێکى دیکەداین کە تیرۆریزمیش زیاتر تارمایى و مەجازی بووه‌تەوە و سیمبولەکان خاپوور دەکات. ئێستا کە داعش لە سەروبەندى کۆتاییهاتندایە، بەرپرسانى وڵاتە زلهێزەکان بەردەوام ئەو لێدوانە دووبارە دەکەنەوە کە "کۆتایى داعش ماناى کۆتایى تیرۆریزم نییە." بۆچى جەنگ کۆتایى بە تیرۆریزم ناهێنێت؟ چونکە تیرۆریزم جەنگى سەربازی ناکات، بەڵکو زەبرى ڕەمزى دەوەشێنێت. تیرۆریستەکان دەزانن لە جەنگى ڕووبەڕوودا بە واتا کلاسیکییەکەى، هیچ چانسێکى بردنەوەیان نییە، بەڵام سیستەم پنتى ڕەمزیى هەیە کە لێدان لەو پنتانە بە ماناى لێدانە لە مێشکى سیستەم. ئەمە خاڵێکە دێریدا زۆر بە سەرنجڕاکێشى باسى دەکات، لە میانەى ئەمەیشدا ڕەخنە لە "کارل شمیت" دەگرێت و دەیسەلمێنێت تیرۆریزم ناچێتە هیچ کوێى ئەو پۆلێنانەوە کە شمیت بۆ جەنگەکان کردوویەتى. بەڵام تیرۆریزم هەموو کاتێکیش مەجازی نییە و دەوڵەتانى ڕۆژئاوایش هەمیشە جەنگى مەجازى ناکەن؛ داعش هەندێک کۆنکرێتکردنەوەى تیرۆریزم بوو لە جوگرافیایەکى تایبەتدا، بە هەمان شێوە هێزەکانى هاوپەیمانانیش هەندێک کۆنکریتتر شەڕیان کرد، چونکە شەڕەکەیان زیاتر بە بریکارەکانیان لە ناوچەکە سپارد. هەموو ئەمانە پێشینە و تاقیکردنەوەى جەنگێکى مەترسیدارن کە جەنگى مەجازییە؛ بۆیە ئەگەر گۆڕانێکى ڕادیکاڵ ڕوو نەدات و هێزە بەرەنگاریکەرەکان دەوڵەتان ناچار بە پاشەکشە نەکەن، ئەوا شەڕى داهاتوو شەڕى مەجازییە کە مەترسیدارترە لە شەڕى واقیعى.

کورد و داعش:

کورد لە دوو پارچەدا شەڕى داعشى کرد، باشوور و ڕۆژئاڤا، بەڵام هەریەکەیان بە ستراتیژ و ئیرادە و ئامانجى جیاوازەوە. هێزەکانى باشوور زیاتر لە بەکرێگیراوى بەرەى هاوپەیمانى دەچوون و ڕۆژئاڤایش دەبوو لەپێناو مانەوەدا شەڕ بکات. کاتێک باشوور بەبێ تەقە شەنگال تەسلیم دەکات، کۆبانى شەڕى مانونەمان دەکات. پاش سێ ساڵیش شەڕ لەگەڵ ئەم هێزە دڕندەیه‌دا، لە یەک بەرواردا باشوور کەرکوک لە دەست دەدات و دەیداتە دەست حەشدى شەعبى، ڕۆژئاڤایش ڕەقە ڕزگار دەکات. گوتارى ناسیۆنالیستانەى باشوور بە ناوى ڕزگارکردنى ناوچە "جێناکۆکەکان" و دروستکردنى دەوڵەتەوە، وێنەیەکى جەنگاوەرانەى پێشانى جیهان دا و زۆر لافى ئەوەى لێ دەدا هەموو جیهان باسى ئازایەتیى پێشمەرگە دەکات، ئەمە غروور و لوتبەرزییەکى نابەجێى پێ بەخشین، بەڵام دواتر هەر بە لۆژیکى خۆیان، تەنها وەک جەنگاوەرێک مامەڵەى لەگەڵ کرا کە ئیدى کاتى خانەنشینکردنى هاتبوو. لە ناوخۆیشدا شەڕى داعش بەهانەیەک بوو بۆ چەسپاندنى زیاترى دۆخى ئاوارتە و بارى لەناکاو، بە تایبەتى لە درێژکردنەوەى دووەمى ماوەى سەرۆکایەتیی هەرێم، داخستنى پەرلەمان، هەڵپەساردنى یاسا، زیاترکردنى ڕۆڵى "ئاسایش"، سەرکوتکردنى ناڕەزایەتى، چاودێریى زیاتر و برسیکردنى خەڵکدا، بە ڕوونى بەرجەستە بوو. بە گشتى، کوردستان بووە کەمپێک کە لە چاوى دەسەڵاتەوە، هەموو ئەوانەى تێیدان، بە پۆتێنشیەڵ تاوانبارن. لەولایشەوە، پەیوەندیى ئابووریى نەوت لە لایەن بەرپرسانەوە لەگەڵ سەرانى داعشدا دەبەسترا و گرێبەستى بازرگانییان لەگەڵدا واژوو دەکرا.

بەڵام لە ڕۆژئاڤا کۆبانێ ئەفسانەیەک بوو کە نووسەرانى ناچار دەکرد جارێکى دیکە "تەڕوادە"ى هۆمیرۆس بە جۆرێکى دیکە بنووسنەوە. کۆبانێ بە بەرچاومانەوە دەگوزەرا، نەک خورافەیەک لە خورافەى ناسیۆنالیزمى باشوور. هیچ ئایدیۆلۆژیایەک ناتوانێت هێندە مقاوەمە بکات، ئەوەى لەوێ ڕووی دا، کوردایەتى هەرگیز نەیتوانیوە بیکات. کۆبانێ هیچ پەیوەندییەکى بە گوتارى "کوردایەتى"ـیەوە نەبوو، بەڵکو دوو پاڵنەرى هەبوو: یەکەم، مقاوەمە لەپێناو مانەوەدا؛ دووەم، خەباتکردن لەپێناو ستایلێکى نوێى ژیان و ڕێکخستندا، کە لە خۆسەریى دیموکراتیدا بەرجەستە دەبێت. لە ڕاستیدا ناتوانین گرەو لەسەر ئەوە بکەین کە لە ماوەکانى داهاتوودا ئەزموونى ڕۆژئاڤا دەبێتە ئەزموونێکى نموونەیى بۆ کۆمەڵگەیەکى مرۆڤانەتر. ڕەنگە ڕۆژئاڤایش بەهۆى تاکڕەوى و ڕابەرپەرستى و تەقدیسکردنى حزب و سەپاندنى یەک فۆڕمى زمان و ژیانەوە بەرەو خۆکوژى بڕوات و دیسانیش "مەزرای ئاژەڵان"ـى ئۆرویل ببینینەوە؛ یاخود ڕەنگە لەژێر فشارى دەرەکی و بە ڕێکەوتنى نێودەوڵەتى لەبار ببرێت و تووشى کێشەى گەورە بکرێتەوە. بەڵام هەرچۆن بێت، ئەوەى ئێمە مەبەستمانە، ئەو صه‌یرورەیە بوو کە لەو کاتەدا ڕۆژئاڤا چووبووە نێویەوە.

ناونیشانەکان:

لە ڕاستیدا ئەم دوو کتێبەى ئێمە وەرمان گێڕاون، لە لایەن ئێمەوە کراون بە هاوڕێى یەکتر. دەنا نووسەرەکانیان بەم جۆرەى چاپە کوردییەکە بڵاویان نەکردوونەتەوە. کتێبى یەکەمیان چاوپێکەوتنێکى درێژ و قووڵى "جاک دێریدا"یە کە "جیۆڤانا بۆرادورى" لەگەڵیدا ئەنجامی داوە. دواى 11ى سێپتێمبەر، بۆرادورى پێشنیاز بۆ هەریەکە لە هابەرماس و دێریدا دەکات کە چاوپێکەوتنێکى درێژ لەگەڵ هەریەکەیاندا ئەنجام بدات و بە شێوەى کتێب بڵاویان بکاتەوە. هابەرماس بە نووسین وەڵامى پرسیارەکان دەداتەوە و دێریدایش بە ئیرتیجالى وەڵام دەداتەوە. بۆرادورى ناتوانێت سەرسووڕمانى خۆى بەو توانا گەورەیەى دێریدا بشارێتەوە کە لە کاتى وەڵامدانەوەى پرسیارەکاندا، بە شیکارى و زمان و ڕەخنەکانیەوە دیارە. بەهەرحاڵ، دواجار هەردوو گفتوگۆکە لە کتێبێکى قەبارە گەورەدا چاپ دەبێت بە ناونیشانى "فەلسەفە لە سەردەمى تیرۆریزم"ـدا. بەشەکەى دێریدایش بە زمانى فەڕەنسى لە کتێبێکى سەربەخۆدا دیسان چاپ دەبێتەوە. ئێمەیش ئەو کتێبەى دێریدامان وەرگێڕاوە و ناونیشانى "تیرۆریزم 1: ڕووداو و داهاتوو"مان بۆ داناوە. چونکە وەک بەرگى یەکەم دەبارەى تیرۆر مامەڵەمان لەگەڵیدا کردووە و دوو تێماکەیش لە چاوپێکەوتنەکەدا هەم دوو تێماى سەرەکین و هەمیشە دێریدا ئومێدى پێیان هەیە بەو جۆرەى کە لە فەلسەفەکەى خۆیدا باسى کردوون. "داهاتوو" هەرگیز بە ماناى ئاییندە نییە، بەڵکو بە ماناى "ئەوەیە کە دێت"، ئەوەى بە بێ چاوەڕوانى و وەک "ئەویتر"ێکى غەریب، نامۆ، بێگانە، میوان، عاشق، دۆست و دوژمنیش دێت، بەڵام ئیتر گۆڕانێکى ڕادیکاڵمان بەسەردا دەهێنێت. ئەمەیش لاى دێریدا عەینى "ڕووداو"ە.

کتێبى دووەممان ناو ناوە "تیرۆریزم 2: سیستەم و تاقانە"، کە کۆمەڵێک وتارى بۆدریارە لە ماوەى دوو ساڵدا و لە دواى 11ى سێپتێمبەرەوە نووسیونى و ئینجا لە کتێبێکدا بە ناونیشانى "ڕۆحى تیرۆریزم" چاپ کراون. لە ڕاستیدا "ڕۆحى تیرۆریزم" تەنها ناونیشانى یەکێک لە وتارەکانى بۆدریارە، بۆیە بیرمان کردەوە ناونیشانێک بۆ چاپى کوردیى کتێبەکە هەڵبژێرین کە تێز و تێماى وتارەکانى دیکەیش لە خۆیدا کۆ بکاتەوە. پێم وایە هەردوو وشەى "سیستەم" و "تاقانە" ئەم ڕۆڵە دەبینین، چونکە لە زۆربەى وتارەکاندا بۆدریار تەنها دەیەوێت ئەم دوو تێمایە تەفسیر بکات. سیستەمى جیهانى لاى بۆدریار سیستەمێکە کە زێدەڕەویى زۆرى لە فراوانبوونى خۆیدا کردووە، بووه‌تە سیستەمێکى هەمەگیرى هەمەشوێنى هەمەهێز، ئەمەیش واى کردووە ڕێک لە درز و کەلێنەکانیەوە ڕەگەزە نەخوازراوەکان و هێزە تاقانەکان سەرهەڵبدەن، کە لە دیالەکتیکى گشت-بەش تێ دەپەڕن، هەر بۆیە پارتیکیولار نین، بەڵکو سینگیولارن. تاقانەکان گەمەیەک دەکەن کە لە ڕێساکانى سیستەم دەترازێن، شتێک دەخەنە گرەوەوە کە مەحاڵە سیستەم بوێرێت قومارى لەسەر بکات، یان پێشبینیی کردبێت قومارى لەسەر بکرێت. بە لاى بۆدریارەوە، تیرۆریزم تاقانەیە، بەڵام هەموو تاقانەکان تیرۆریست نین. تاقانەکان نە باشن نە خراپ، نە گشتن نە بەش، نە "لەگەڵ"ـن و نە "لە دژ"، بەڵکو "تەواو بە پێچەوانەوە"ن. بەم مانایە، ئەوان لە سیاقەکانى شوێن و کات و لە کۆنتێکستە مێژووییەکاندا، خەسڵەت و ماناى جیاواز وەردەگرن و دۆز و کەیسى تایبەتیشیان هەیە. تاقانەکان "تەواو بە پێچەوانەوە"ن، نەک بە پێچەوانەى "یان لەگەڵ یان لە دژ"، بەڵکو بە پێچەوانەى "لەگەڵ" و "لە دژ"ن پێکەوە. کەواتە لە سیاقەکاندا ماناى باش و خراپ وەردەگرن. بە لاى بۆدریارەوە تیرۆریزم تاقانەیە، بەڵام تاقانەیەکى خراپ. خراپییەکەى هیی تاقانەبوونەکەى نییە، بەڵکو هیی کەرەستە و میتۆد و دڵڕەقى و ترسناکییەکەیەتى. تیرۆریزم مەترسیدار و کارەستهێنە، بەڵام مەترسى و کارەساتى سیستەمیش لە هیی تیرۆریستەکان کەمتر نییە، بۆیە بۆردیار دەڵێت "تیرۆر بەرامبەر بە تیرۆر." دێریدایش لە وەڵامى ئەو پرسیارەدا کە داخۆ تیرۆریستەکان و ئەمه‌ریکا کامیان "تیرۆریستترن"، دەڵیت: ''خراپترین جۆرى تیرۆریزم ئەوەیە کە هیچ کەرەستەیەکى دیکەى بەرگرى و بەرەنگاریت بۆ ناهێڵێتەوە جگە لە تیرۆر.''

هاوار محەمەد

ڕووداو و داهاتوو

ناوى کتێب: ڕووداو و داهاتوو (تیرۆریزم 1)

ناوى نووسەر: ژاک دێریدا

وەرگێرانى: هاوار محەمەد

چاپخانە: ناوەندى غەزەلنووس/ زنجیرە کتێبى ناوەخت 2

ساڵ و شوێنى چاپ: 2018 سلێمانى

پێشەکى (کتێبى یەکەم)

وەرگێڕانى دوو کتێب دەربارەى "تیرۆریزم" بەس نییە بۆ تێگەیشتن لەم دیاردەیە، پێویستە هەوڵى لێبڕاوانە هەبێت بۆ تەفسیر، خوێندنەوە، دیاگنۆسى سەرهەڵدانى و تاکتیک و ستراتیژ و ئامانجى تیرۆریستەکان. بەڵام ئەم دوو کتێبە، کە هیی دوو فەیلەسوفى گرنگى دنیان و ڕاستەوخۆ بەرهەمى دواى ڕووداوى 11ى سێپتێمبەرن، بە شێوەیەکى قووڵ و ناوازە وەڵامى بەشێک لە پرسیارە سەختەکان دەربارەى تیرۆریزم دەدەنەوە کە بۆ ئێمەى کورد وەڵامى جەوهەرى و گرنگن. تەفسیر و ڕەخنەى ئەم دوو فەیلەسوفە لە هەندێ مەسەلەدا زۆر جیاوازن و لە هەندێ مەسەلەیشدا یەک دەگرنەوە، بەڵام وێڕاى هەموو جیاوازییەکى دیکەیش، وەک هەمیشە لەبارەى ئیمکانى گۆڕانى جیهانەوە، دێریدا کەمێک گەشبینە و بۆدریار کەمێک ڕەشبینە، لە کاتى خوێندنەوەى کتێبەکاندا خوێنەر خۆى هەستى پێ دەکات. من لێرەدا دەمەوێت بە چەند فراگمێنێک هەندێک ئایدیا بخەمە ڕوو، بە تایبەتیش لە پەیوەندیدا بە داعش و کوردەوە:

تیرۆریزم، ئیمانانسى سیستەم:

مارکس گوتى تارماییەک بە ئەورووپادا دێت و دەچێت: تارمایى کۆمۆنیزم. ئەوى ڕاست بێ، لەم سەردەمەدا هێزێک ساڵانێکە وەک تارمایى بە جیهاندا دێت و دەچێت: تیرۆریزم. بە گوتەى واڵتەر بنیامین، فاشیزم، کە دەشێت لەم کۆنتێکستەدا پێیى بڵێین تیرۆریزم، لە هەر شوێنێکدا سەرهەڵبدات، ئەوە شکستى کۆمۆنیزمە، یان با بڵێین "غیاب"ـى خەباتە بۆ ژیانێکى باشتر و ئینسانیتر. بۆچى ناشێت تیرۆریزم بە خەبات دژ بە سیستەم دابنێین؟ دەتوانین بە یەک ڕستەى چڕ وەڵام بدەینەوە: تیرۆریزم واتە غیابى خەبات، بەڵام هەر خەباتێکیش سەرى لە تیرۆریزمەوە دەربچێت، خەبات نییە، بەڵکو هەر بە سادەیى فاشیزمە. گەر ئەو تێزە کلاسیکییەى سەردەمى ئیمپریالیزم ڕاست بێت کە بەشى ڕۆژئاواى جیهان بەشى ڕۆژهەڵاتى جیهان دەچەوسێننەوە، بەشى باکوورى جیهان بەشى باشوورى جیهان دەچەوسێننەوە، ئەوا پێویست بوو بە خەبات وەڵامى ئەم چەوساندنەوەیە بدرێتەوە. لە سەردەمى ئیمپریالیزمدا تا ڕادەیەک ئەم خەباتە هەبوو، بەڵام لە دواى ڕووخانى کۆمۆنیزمەوە پاشەکشەى کرد و جێگاى خۆى دا بە تیرۆریزمێکى جیهانى. بۆچى جیهانى؟ چونکە ڕێک لەبەر ئەوەى سیستەم خۆى جیهانى و گشتگیر بووه‌تەوە. تیرۆریستەکان دەتوانن بگەنە "سەر" و "دڵ"ـى سیستەم، چونکە سیستەمیش خۆى گەیشتووه‌تە هەموو شوێنێک. داعش هەوڵێک بوو بۆ لۆکاڵیکردنەوەى تیرۆر، بەڵام لە ڕاستیدا تیرۆر لۆکاڵى نابێتەوە. دروستکردنى "دەوڵەت" هەرگیز ئامانجى تیرۆریستەکان نییە، ئەوەیشى پێى دەوترێت "دەوڵەتى ئیسلامى لە عێراق و شام"، لە ڕاستیدا بە هیچ کلۆجێک ناچێتە نێو چوارچێوەى دەوڵەتى مۆدێرنەوە، لە باشترین حاڵەتدا دەوڵەتى "خەلافەت" بوو. بەڵام هێشتایش بە لەنێوبردنى ئەم دەوڵەتى خەلافەتە تیرۆریزم لەنێو نەچووە و ناچێت. تیرۆریزم بەرهەمى لۆژیکە گشتگیرەکەى سیستەم خۆیەتى، بەڵام نەک لە دەرەوەى سیستەم، بەڵكو لە کەلێنەکانى سیستەمدا. ئەگەرچى ئاسانە هەر کەس و لایەن و هێزێک بە تیرۆریزم لە قەڵەم بدرێت کە نەچنە نێو چوارچێوەى سیستەمى ئەمڕۆوە، بەڵام تیرۆریزم بە بڕیارى لایەنێک دروست نابێت، بەڵکو ئیمانانسى ناو سیستەمێکە کە، بە قەولى بۆدریار، بیەوێت هەموو دنیا بگرێتەوە و لە هەموو شوێنێکدا "هەمەهێز" بێت.

تیرۆریزم، فاشیزم، سێکسیزم:

داعش هێزێکى فەندەمێنتاڵ بوو کە سێ ڕەگەزى بە شێوەیەکى سەیر لەگەڵ یەکتردا کۆ کردبوویەوە: تیرۆریزم، فاشیزم، سێکسیزم. لەم سێ ڕەگەزە ئاوێتەیەکى دروست کردبوو کە لە خۆکوژى و ئەویترکوژى و چێژپەرستیى نێرانەدا دەردەکەوتەوە. ئەمانەیشى بە شێوەیەکى ئێجگار وێرانکەر بەکار دەهێنا. ئەم هێزە فەنده‌مێنتاڵە لە ڕواڵەتدا لەسەر شەریعەت حیساب دەکرێت، بەڵام لە نائاگاییەکەیدا هەڵگرى بونیادێکى "عیرفانی"ـیشە". لە داعشدا کڵێشەى جوداکردنەوەى شەریعەت و تەریقەت و عیرفان مانایەکیان نییە. شەریعەت و عیرفان ناکۆکییەکى مێژوویى قووڵیان هەیە، بەڵام جارى واهەیە بەبێ ئەوەى خۆیان لێى هۆشیاربن، یەکترییان دووبارە کردووه‌تەوە. هیچ نەبێ، لە نائاگایى داعشدا ئەم جیاکارییە دەکەوێت، ئەمەیش ڕێک لە کردەى "خۆکوژى"ـدا بەرجەستە دەبێت. کردەى خۆکوژى لەپێناو گەیشتندایە به‌ موتڵەق، کە خودا و بەهەشت و حۆرییەکان ناوى ئەم موتڵەقەن. ئەزموونى "فەنابوون"ـێکى عیرفانییە، ڕێک توانەوەیە لە نێو کۆمەڵە ئایدیۆلۆژییەکەدا - یان لە نێو کەڵتە ئایینییەکەدا. عیرفانگەراکان، کە بەردەوام باس لە ئارامى و بێدەنگى و حیشمەت و نوور دەکەن، ئەم قسەیەى ئێمەیان پێ قووت ناچێت. ڕاستییەکەى، بە لاى منەوە، عیرفان هەمیشە بێزیان و پاکژ و بەرەنگارانە نییە دژ بە شەریعەت، بەڵکو شەریعەت تەواو دەکات. "فەنابوون" و "توانەوە لەویتردا" و "گەیشتن بە موتڵەق" چەمکە خۆشەویستەکانى عیرفانن. ئەوەى تێیدا فەنا دەبیت، ئەوە خودایە. لە ڕاستیدا داعش خودا هەر لە نێو خۆیاندا بوو. کۆى گرووپەکە خوداى خۆى بوو، ئەندامەکانیش بەندە، کە وەک دڵۆپێک تێیدا دەتوانەوە. جەستە بەردەوام لە لایەن عارفەکانەوە سەرکۆنە دەکرێت و وەک بەربەست دەبینرێت لە بەردەم گەیشتن بە حەقیقەتى ڕەهادا، تیرۆریستەکانیش کارى عارفەکان تەواو دەکەن: هەلاهەلاکردنى جەستە. پارچەبوونى جەستە و مەرگ فەنابوون بوو لە خودى کۆمەڵدا. توانەوەیش لەویتردا، بە واتا دەروونشیکارییەکەى، وەڵامدانەوە و پەیڕەویکردنە لە "ئەویترى گەورە" کە بە زمانى ئاڵتۆسێر دەبێتە "بانگى ئایدیۆلۆژیا"، هەر بەو جۆرەى خودا بانگی مووسا دەکات. گەیشتن بە موتڵەق و نووریش ڕێک خودى دەنگى خۆتەقاندنەوە و گڕ و بریسکەى بۆمبەکەیە. دەنگى دینامیتەکان بۆ خۆکوژێکى تیرۆریست عەینى موتڵەقە. بە کورتى، گرمەى تەقینەوە موتڵەقە.

ڕەگەزى دووەم کە فاشیزمە، نەک تەنها داعش هەڵگریەتى، بەڵکو زۆرێک لە هێز و گرووپەکانى دیکەى ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاست و عێراقیش هێزى فاشیستین. فاشیزم ئەو توندوتیژییەیە کە ڕاستەوخۆ بەرامبەر خودى ژیان دەکرێت، نەک بەرامبەر کەسێک یان هێزێک. تەفسیرکردنى فاشیزم وەک مومارەسەیەک کە "توندوتیژى" بە تاکە ئامرازى کاریگەر بۆ مامەڵەکردن و ژیان بزانێت، تەفسیرێکى هەڵەیە، کە پێشتر لە زمانى کوردیدا شتى لەم جۆرەم بینیوە. توندوتیژى دژ بە خودى ژیان جەوهەرى فاشیزمە، بەم مانایە، توندوتیژى ئامراز نییە، بەڵکو ئامانجە. بەڵام فاشیزم تەنها بە توندوتیژیدا ناناسرێتەوە، زۆرێک لە ئایدیۆلۆژیاکانى دیکەیش هەڵگرى توندوتیژین. فاشیزم بە "خەساندن"ـیشدا دەناسرێتەوە. ئەوەیە کە دەتخەسێنێت تاوەکو لەبرى تۆ ئەندامەکانى خۆى نمایش بکات و چێژ ببینێت. لەبەر ئەمە بوو داعش دەچووە نێو ئابووریى کاپیتاڵى دنیاوە و ئامرازە تەکنۆلۆژییەکانیشى لەوپەڕیدا بەکار دەهێنا. هەروەها فاشیزمى داعش تەنها بەرامبەر مرۆڤ نەبوو، بەڵکو بەرامبەر شوێن و شوێنەوار و پۆشاک و یادەوەرى و ئاژەڵیش بوو. فاشیزم ئەوەیە شوێنت بۆ ناهێڵێتەوە، فەزاکانى ترت لێ دادەخات. فەزاکانى تر لاى فۆکۆ واتە "هێترۆتۆپیا". ئەم چەمکەیش واتە شوێنى ناتەبا لە شوێنى یەکپارچەدا، تێکدانى مانا باو و جێگیرەکانى شوێن، دروستکردنى فەزاى هەمەڕەنگ. فاشیزم تەنها یەک مانا بۆ هەر شوێنێک دەهێڵێتەوە و ناهێڵێت شوێنى ناتەبا و دژەشوێن لە شوێندا هەبێت. بۆ نموونە، شوێن بۆ عاشقان، شوێن بۆ مەشروبخۆران، شوێن بۆ گەمەى منداڵان، شوێن بۆ ئاهەنگ، شوێن بۆ مشتومڕى فیکرى و شیعرخوێندنەوە و... هتد ناهێڵێتەوە. جیاوازیی نێوان فاشیزم و تۆتالیتارم ئەوەیە تۆتالیتاریزم هەموو شوێنێک بە ئایدیۆلۆژیا و وێنەى سەرۆک و دروشمى حزب و ئەندامى حزب بارگاوى دەکات. یەکڕەنکگردنى شوێن تۆتالیتاریزمە. بەڵام داخستنى شوێن فاشیزمە. فاشیزم بەردەوام فەزاکان دادەخات. لەبەر ئەمە بوو کە شوێنەوارەکانى موسڵیش تەقێنرانەوە و مۆزەخانەکان وێران کران و پەیکەرەکانیش وردوخاش.

داعش لە هەموو کارەکانیدا وێنەى دیجیتاڵی و تەکنیکى مۆدێرنى وێنەگرتن و میدیاى لە ئاستێکى بەرزدا بەکار دەهێنا. ئەوان فەندەمێنتاڵ بوون بە کەرەستە مۆدێرنە پێشکەوتووەکان. "وێنە" بۆ داعش کەرەستەیەکى زەروورى بوو تاوەکو چێژى کارەکانیان پیشان بدەنەوە. چێژێکى سێکسى کە لە هەموو شتێکدا دەیەوێت بگاتە ئۆرگازمێکى ئێجگار بەرز. داعش تیرۆریزم بوو لە ئاستە هەرە بەرزەکانیدا کە دەگات بە ئۆرگازم. چێژى لەوە دەبینى توندوتیژى تا دواسنوورى خۆى ڕابکێشێت. لەبەر ئەمە بوو بەکەنیزەکردن و ڕابواردن و سێکس لە لایەن ئەندامەکانییەوە، وەک بەشێک لە جیهاد سەیر دەکرا. بەڵام سێکسیان تەنها لە نێوان جەستەى ژن و پیاوێک و سەرجێیکردندا قەتیس نەکردبوو، بەڵکو بردووبوویانە نێو هەموو کارەکانى تریانەوە، هەر شتێک بە مانایەکى سێکسى بار کرابوو. لە گرتەیەکى ڤیدیۆییدا، یەکێک لە ئەمیرەکانیان شێوازى سەربڕین فێرى جەلادەکانى تریان دەکات و پێیان دەڵێت، دەبێت سەربڕین "بە چێژەوە" ئەنجام بدرێت، کاتێک تاوانبارەکە (قوربانییەکە) سەر دەبڕیت، پێویستە بە تەواوى لە ناخى خۆتدا چێژى لێ ببینیت. بەم مانایە، داعش هەموو شتێکى بە سێکس بار دەکرد. سەرجەمى ئەمانەیش داعش دەکاتە هێزێکى داهێنەر لە توندوتیژیدا.

جەنگ دژ بە داعش:

سەرهەڵدان و فراوانبوونى داعش لە ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاستدا جەنگێکى کارەساتبارى نایەوە، ئەمەیش لەژێر ناوى "جەنگ دژ بە تیرۆریزم"ـدا، گوایە بۆ لەنێوبردنى داعش. بەڵام جەنگ لەگەڵ تیرۆریزمدا هیچ ئەنجامێکى نابێت؛ بە گوتەى بۆدریار، ئەگەر 11ى سێپتێمبەر ڕووداو بێت، ئەوا جەنگ دژ بە بکەرانى 11ى سێپتێمبەر نا-ڕووداوە؛ ئاوا ئەمه‌ریکا دەیەوێت بە نا-ڕووداو وەڵامى ڕووداو بداتەوە، بۆیە ئەم جەنگە جگە لە کارەسات، هیچ دەرەنجامێکى دیکەى نابێت. جەنگ بە شێوازە تەقلیدیيەکە ئەوەیە لە نێوان دوو سوپادا، دوو دەوڵەتدا، دوو هێزى کۆنکریتدا ڕوو دەدات. بە بڕواى بۆدریار، لە جەنگى کەنداوەوە چیتر جەنگ ئەم واتا تەقلییدییەى نەماوە، بەڵکو بە تەواوەتى مەجازی بووه‌تەوە. هێزەکانى ئەمه‌ریکا و هاوپەیمانان لە جەنگى کەنداودا، هێرشەکانیان بە کۆمپیوتەر و سیستەمى چەکى ئەلیکترۆنی ئەنجام دەدا، لە کاتێکدا سوپاى سەدام حسێن سوپایەکى کۆنى نەریتى بوو، بۆیە بە هیچ شێوەیەک نەیدەزانى چۆن ڕووبەڕووى چى ببێتەوە. بۆیە بۆدریار ڕستەیەکى سەرەتانیى وت کە یەک لێشاو مشتومڕى بەدوادا هات و هەتا ئێستایش بەردەوامە، ئەویش ئەمەبوو: "جەنگى کەنداو ڕووی نەداوە." ئێستا لە قۆناغێکى دیکەداین کە تیرۆریزمیش زیاتر تارمایى و مەجازی بووه‌تەوە و سیمبولەکان خاپوور دەکات. ئێستا کە داعش لە سەروبەندى کۆتاییهاتندایە، بەرپرسانى وڵاتە زلهێزەکان بەردەوام ئەو لێدوانە دووبارە دەکەنەوە کە "کۆتایى داعش ماناى کۆتایى تیرۆریزم نییە." بۆچى جەنگ کۆتایى بە تیرۆریزم ناهێنێت؟ چونکە تیرۆریزم جەنگى سەربازی ناکات، بەڵکو زەبرى ڕەمزى دەوەشێنێت. تیرۆریستەکان دەزانن لە جەنگى ڕووبەڕوودا بە واتا کلاسیکییەکەى، هیچ چانسێکى بردنەوەیان نییە، بەڵام سیستەم پنتى ڕەمزیى هەیە کە لێدان لەو پنتانە بە ماناى لێدانە لە مێشکى سیستەم. ئەمە خاڵێکە دێریدا زۆر بە سەرنجڕاکێشى باسى دەکات، لە میانەى ئەمەیشدا ڕەخنە لە "کارل شمیت" دەگرێت و دەیسەلمێنێت تیرۆریزم ناچێتە هیچ کوێى ئەو پۆلێنانەوە کە شمیت بۆ جەنگەکان کردوویەتى. بەڵام تیرۆریزم هەموو کاتێکیش مەجازی نییە و دەوڵەتانى ڕۆژئاوایش هەمیشە جەنگى مەجازى ناکەن؛ داعش هەندێک کۆنکرێتکردنەوەى تیرۆریزم بوو لە جوگرافیایەکى تایبەتدا، بە هەمان شێوە هێزەکانى هاوپەیمانانیش هەندێک کۆنکریتتر شەڕیان کرد، چونکە شەڕەکەیان زیاتر بە بریکارەکانیان لە ناوچەکە سپارد. هەموو ئەمانە پێشینە و تاقیکردنەوەى جەنگێکى مەترسیدارن کە جەنگى مەجازییە؛ بۆیە ئەگەر گۆڕانێکى ڕادیکاڵ ڕوو نەدات و هێزە بەرەنگاریکەرەکان دەوڵەتان ناچار بە پاشەکشە نەکەن، ئەوا شەڕى داهاتوو شەڕى مەجازییە کە مەترسیدارترە لە شەڕى واقیعى.

کورد و داعش:

کورد لە دوو پارچەدا شەڕى داعشى کرد، باشوور و ڕۆژئاڤا، بەڵام هەریەکەیان بە ستراتیژ و ئیرادە و ئامانجى جیاوازەوە. هێزەکانى باشوور زیاتر لە بەکرێگیراوى بەرەى هاوپەیمانى دەچوون و ڕۆژئاڤایش دەبوو لەپێناو مانەوەدا شەڕ بکات. کاتێک باشوور بەبێ تەقە شەنگال تەسلیم دەکات، کۆبانى شەڕى مانونەمان دەکات. پاش سێ ساڵیش شەڕ لەگەڵ ئەم هێزە دڕندەیه‌دا، لە یەک بەرواردا باشوور کەرکوک لە دەست دەدات و دەیداتە دەست حەشدى شەعبى، ڕۆژئاڤایش ڕەقە ڕزگار دەکات. گوتارى ناسیۆنالیستانەى باشوور بە ناوى ڕزگارکردنى ناوچە "جێناکۆکەکان" و دروستکردنى دەوڵەتەوە، وێنەیەکى جەنگاوەرانەى پێشانى جیهان دا و زۆر لافى ئەوەى لێ دەدا هەموو جیهان باسى ئازایەتیى پێشمەرگە دەکات، ئەمە غروور و لوتبەرزییەکى نابەجێى پێ بەخشین، بەڵام دواتر هەر بە لۆژیکى خۆیان، تەنها وەک جەنگاوەرێک مامەڵەى لەگەڵ کرا کە ئیدى کاتى خانەنشینکردنى هاتبوو. لە ناوخۆیشدا شەڕى داعش بەهانەیەک بوو بۆ چەسپاندنى زیاترى دۆخى ئاوارتە و بارى لەناکاو، بە تایبەتى لە درێژکردنەوەى دووەمى ماوەى سەرۆکایەتیی هەرێم، داخستنى پەرلەمان، هەڵپەساردنى یاسا، زیاترکردنى ڕۆڵى "ئاسایش"، سەرکوتکردنى ناڕەزایەتى، چاودێریى زیاتر و برسیکردنى خەڵکدا، بە ڕوونى بەرجەستە بوو. بە گشتى، کوردستان بووە کەمپێک کە لە چاوى دەسەڵاتەوە، هەموو ئەوانەى تێیدان، بە پۆتێنشیەڵ تاوانبارن. لەولایشەوە، پەیوەندیى ئابووریى نەوت لە لایەن بەرپرسانەوە لەگەڵ سەرانى داعشدا دەبەسترا و گرێبەستى بازرگانییان لەگەڵدا واژوو دەکرا.

بەڵام لە ڕۆژئاڤا کۆبانێ ئەفسانەیەک بوو کە نووسەرانى ناچار دەکرد جارێکى دیکە "تەڕوادە"ى هۆمیرۆس بە جۆرێکى دیکە بنووسنەوە. کۆبانێ بە بەرچاومانەوە دەگوزەرا، نەک خورافەیەک لە خورافەى ناسیۆنالیزمى باشوور. هیچ ئایدیۆلۆژیایەک ناتوانێت هێندە مقاوەمە بکات، ئەوەى لەوێ ڕووی دا، کوردایەتى هەرگیز نەیتوانیوە بیکات. کۆبانێ هیچ پەیوەندییەکى بە گوتارى "کوردایەتى"ـیەوە نەبوو، بەڵکو دوو پاڵنەرى هەبوو: یەکەم، مقاوەمە لەپێناو مانەوەدا؛ دووەم، خەباتکردن لەپێناو ستایلێکى نوێى ژیان و ڕێکخستندا، کە لە خۆسەریى دیموکراتیدا بەرجەستە دەبێت. لە ڕاستیدا ناتوانین گرەو لەسەر ئەوە بکەین کە لە ماوەکانى داهاتوودا ئەزموونى ڕۆژئاڤا دەبێتە ئەزموونێکى نموونەیى بۆ کۆمەڵگەیەکى مرۆڤانەتر. ڕەنگە ڕۆژئاڤایش بەهۆى تاکڕەوى و ڕابەرپەرستى و تەقدیسکردنى حزب و سەپاندنى یەک فۆڕمى زمان و ژیانەوە بەرەو خۆکوژى بڕوات و دیسانیش "مەزرای ئاژەڵان"ـى ئۆرویل ببینینەوە؛ یاخود ڕەنگە لەژێر فشارى دەرەکی و بە ڕێکەوتنى نێودەوڵەتى لەبار ببرێت و تووشى کێشەى گەورە بکرێتەوە. بەڵام هەرچۆن بێت، ئەوەى ئێمە مەبەستمانە، ئەو صه‌یرورەیە بوو کە لەو کاتەدا ڕۆژئاڤا چووبووە نێویەوە.

ناونیشانەکان:

لە ڕاستیدا ئەم دوو کتێبەى ئێمە وەرمان گێڕاون، لە لایەن ئێمەوە کراون بە هاوڕێى یەکتر. دەنا نووسەرەکانیان بەم جۆرەى چاپە کوردییەکە بڵاویان نەکردوونەتەوە. کتێبى یەکەمیان چاوپێکەوتنێکى درێژ و قووڵى "جاک دێریدا"یە کە "جیۆڤانا بۆرادورى" لەگەڵیدا ئەنجامی داوە. دواى 11ى سێپتێمبەر، بۆرادورى پێشنیاز بۆ هەریەکە لە هابەرماس و دێریدا دەکات کە چاوپێکەوتنێکى درێژ لەگەڵ هەریەکەیاندا ئەنجام بدات و بە شێوەى کتێب بڵاویان بکاتەوە. هابەرماس بە نووسین وەڵامى پرسیارەکان دەداتەوە و دێریدایش بە ئیرتیجالى وەڵام دەداتەوە. بۆرادورى ناتوانێت سەرسووڕمانى خۆى بەو توانا گەورەیەى دێریدا بشارێتەوە کە لە کاتى وەڵامدانەوەى پرسیارەکاندا، بە شیکارى و زمان و ڕەخنەکانیەوە دیارە. بەهەرحاڵ، دواجار هەردوو گفتوگۆکە لە کتێبێکى قەبارە گەورەدا چاپ دەبێت بە ناونیشانى "فەلسەفە لە سەردەمى تیرۆریزم"ـدا. بەشەکەى دێریدایش بە زمانى فەڕەنسى لە کتێبێکى سەربەخۆدا دیسان چاپ دەبێتەوە. ئێمەیش ئەو کتێبەى دێریدامان وەرگێڕاوە و ناونیشانى "تیرۆریزم 1: ڕووداو و داهاتوو"مان بۆ داناوە. چونکە وەک بەرگى یەکەم دەبارەى تیرۆر مامەڵەمان لەگەڵیدا کردووە و دوو تێماکەیش لە چاوپێکەوتنەکەدا هەم دوو تێماى سەرەکین و هەمیشە دێریدا ئومێدى پێیان هەیە بەو جۆرەى کە لە فەلسەفەکەى خۆیدا باسى کردوون. "داهاتوو" هەرگیز بە ماناى ئاییندە نییە، بەڵکو بە ماناى "ئەوەیە کە دێت"، ئەوەى بە بێ چاوەڕوانى و وەک "ئەویتر"ێکى غەریب، نامۆ، بێگانە، میوان، عاشق، دۆست و دوژمنیش دێت، بەڵام ئیتر گۆڕانێکى ڕادیکاڵمان بەسەردا دەهێنێت. ئەمەیش لاى دێریدا عەینى "ڕووداو"ە.

کتێبى دووەممان ناو ناوە "تیرۆریزم 2: سیستەم و تاقانە"، کە کۆمەڵێک وتارى بۆدریارە لە ماوەى دوو ساڵدا و لە دواى 11ى سێپتێمبەرەوە نووسیونى و ئینجا لە کتێبێکدا بە ناونیشانى "ڕۆحى تیرۆریزم" چاپ کراون. لە ڕاستیدا "ڕۆحى تیرۆریزم" تەنها ناونیشانى یەکێک لە وتارەکانى بۆدریارە، بۆیە بیرمان کردەوە ناونیشانێک بۆ چاپى کوردیى کتێبەکە هەڵبژێرین کە تێز و تێماى وتارەکانى دیکەیش لە خۆیدا کۆ بکاتەوە. پێم وایە هەردوو وشەى "سیستەم" و "تاقانە" ئەم ڕۆڵە دەبینین، چونکە لە زۆربەى وتارەکاندا بۆدریار تەنها دەیەوێت ئەم دوو تێمایە تەفسیر بکات. سیستەمى جیهانى لاى بۆدریار سیستەمێکە کە زێدەڕەویى زۆرى لە فراوانبوونى خۆیدا کردووە، بووه‌تە سیستەمێکى هەمەگیرى هەمەشوێنى هەمەهێز، ئەمەیش واى کردووە ڕێک لە درز و کەلێنەکانیەوە ڕەگەزە نەخوازراوەکان و هێزە تاقانەکان سەرهەڵبدەن، کە لە دیالەکتیکى گشت-بەش تێ دەپەڕن، هەر بۆیە پارتیکیولار نین، بەڵکو سینگیولارن. تاقانەکان گەمەیەک دەکەن کە لە ڕێساکانى سیستەم دەترازێن، شتێک دەخەنە گرەوەوە کە مەحاڵە سیستەم بوێرێت قومارى لەسەر بکات، یان پێشبینیی کردبێت قومارى لەسەر بکرێت. بە لاى بۆدریارەوە، تیرۆریزم تاقانەیە، بەڵام هەموو تاقانەکان تیرۆریست نین. تاقانەکان نە باشن نە خراپ، نە گشتن نە بەش، نە "لەگەڵ"ـن و نە "لە دژ"، بەڵکو "تەواو بە پێچەوانەوە"ن. بەم مانایە، ئەوان لە سیاقەکانى شوێن و کات و لە کۆنتێکستە مێژووییەکاندا، خەسڵەت و ماناى جیاواز وەردەگرن و دۆز و کەیسى تایبەتیشیان هەیە. تاقانەکان "تەواو بە پێچەوانەوە"ن، نەک بە پێچەوانەى "یان لەگەڵ یان لە دژ"، بەڵکو بە پێچەوانەى "لەگەڵ" و "لە دژ"ن پێکەوە. کەواتە لە سیاقەکاندا ماناى باش و خراپ وەردەگرن. بە لاى بۆدریارەوە تیرۆریزم تاقانەیە، بەڵام تاقانەیەکى خراپ. خراپییەکەى هیی تاقانەبوونەکەى نییە، بەڵکو هیی کەرەستە و میتۆد و دڵڕەقى و ترسناکییەکەیەتى. تیرۆریزم مەترسیدار و کارەستهێنە، بەڵام مەترسى و کارەساتى سیستەمیش لە هیی تیرۆریستەکان کەمتر نییە، بۆیە بۆردیار دەڵێت "تیرۆر بەرامبەر بە تیرۆر." دێریدایش لە وەڵامى ئەو پرسیارەدا کە داخۆ تیرۆریستەکان و ئەمه‌ریکا کامیان "تیرۆریستترن"، دەڵیت: ''خراپترین جۆرى تیرۆریزم ئەوەیە کە هیچ کەرەستەیەکى دیکەى بەرگرى و بەرەنگاریت بۆ ناهێڵێتەوە جگە لە تیرۆر.''

هاوار محەمەد