سەربانەکان نابنەوە بە خۆڵ

هاوار محەمەد

یادەوەرییەك نییە یەك پارچە و كۆ بێت، یادگەی ئێمە بریتییە لە كۆمەڵێك وێنەی ناتەبا، كۆمەڵێك پارچەی پەرژ و بڵاو، كۆمەڵێك وردە حیكایەت، یادەوەری لە فیلمێكی پارچە پارچە ئەچێت كە دواجار هەر پارچەیەك بەشێكە لە فیلمێكی گەورەتر. فراگمێنتبوونى یادەوەری دەرفەتی كۆبوونەوە و بڵاوبوونەوەی ئەم پارچانە دەدات لە گەڵ یەكتریدا بۆ دروستكردنی وێنە جۆراو جۆرەكان و فیلمە جیاوازەكان، یادگە گەردوونی دروستبووی "تەقینەوە گەورەكە"ی سەربوردەی مرۆڤ و بڵاوبوونەوەیەتی بەنێو فەزای خۆیدا. هەر بۆیە بۆ كەسی داهێنەر یادگە پاراستنی كۆمەڵە ڕووداوێكی سەربوردەی كەسیی نییە لەنێو بیرەوەریدا، بەڵكو سووڕانەوەی بێ‌ خولگەی ئەو ڕووداوانەیە بەدوای ڕووناكیدا و گەمەیەكی بەردەوامی دەركەوتن و شاردنەوەن لەسەر ڕووكاری سوبێکتى شاعیر، ئەو ڕووداوانەن كە بەردەوام چڕنوك لە ناخ دەگرن بۆ ئەوەی لە ساتی داهێناندا بە بەرگی ئەدەبەوە بڕژێنە نێو زمان. قەسیدەی (حاشیە جێماوەكانی پیاوێك)ـی "سدیق عەلی" شعرێكی پارچە پارچەیە و دەرفەتی ئەوە دەدات لە هەر شوێنێكەوە بمانەوێت بتوانین بچینە ژوورێ‌، ئەمەش هەمان بونیادی یادەوەرییە لە سەردەمى هاوچەرخدا. لە نێوان هەر پارچەیەك و پارچەیەكی تر دا دەرگایەك هەیە بۆ چوونە ژوورەوە و دەرەتانێك هەیە بۆ هەڵاتن، ئەم كەلێنە مەبەستدارانە ئەو درزانەن كە شاعیر هەرگیز نایەوێ‌ پڕ ببنەوە، چونكە كەلێنەكانی خودی ژیانی خۆیەتی، ئومێد و خەون و خولیا سەرابییەكانی خۆیەتی کە لە ساتەوەختێکدا تێکدەشکێن، یان جەنگێک دەیانبات. شتانێكن كە بۆ ئەبەد دوایان دەكەوین و بۆ ئەبەدیش پێمان ناگیرێن, ئەوان هەڵدێن و ئێمەش بە شوێن پێكانیاندا دەڕۆین.

"ساڵی 1999 یە

لە تەنیشت دڵنیاییەوە دانیشتووم

دەستم كردۆتە ملی ئومێد

تۆ بە بەردەرگای شعورمدا

بە پشت ئاواییەكانی تەنیاییمدا

بۆ هەمیشە تێدەپەڕی"..

جوانی ئەم كەلێنانە ئەوەیە لە یەك شوێندا نامێننەوە، لە یەك دەم و چاودا خۆیان دەرناخەون، لە ساتێكدا خۆیان بەدەستەوە نادەن، هەر بۆیەشە شیعر سەرپێ‌ دەكەوێت و پێ‌ دەگرێ. لە هەمان كاتیشدا ئەم بۆشاییەکان لە جیاتی ئەوەی لاسەنگی دروست بكەن، دەقەكە دەخەنە نێو هارمۆنیا، چونكە زمانە شیعرییەکە نەرم و نیان و ئێستاتیکى دەکەنەوە و دەرفەتی گونجان و پشوو و حەوانەوە، غەمگینى و دووبارە خوێندنەوەیش بە خوێنەر دەدەن، هەمیشە سەرەتای دووەم سێیەم و كۆتایی دووەم و سێیەم بەرهەم دەهێننەوە بێ‌ ئەوەی سەرەتا و كۆتاییەكی ڕاستەقینە لە ئارادا بێت. بونیادی پارچەی پارچەی دەقەكە پیشانمان دەدات كە نووسەر چۆن بەنێو یادەوەریی خۆیدا پەژموردە بووە و لە هەر شوێنێكدا شتێكی لێ‌ بە جێماوە و ئێستاش چۆتەوە سەر شوێنەوارەكانی خۆی، ئەو هەست بەوە دەكات كە چۆن (ئەو) لە هەر شوێنێكدا بەشێكی لێ‌ بۆتەوە و كەرتێكی لێ‌ كەوتۆتە خوار و خەریكە هیچی لێ‌ نامێنێتەوە:

"تۆ بەرەو ئاوابوون دەكشێی

منیش ترسم هەیە پیر بم و نەگەمەوە ماڵ

دەترسم ڕێگاكان دابخەن

شعرەكانم فڕێ‌ بدەن

جلەكانم بكەنە بەری ڕەشەبا

شتێك نەهێڵن بەناوی (من)"..

بەڵام ئەوە کیێە هێندە دڵڕەقە؟ هەموو ئەوانەن کە دژ بە ژیانن، ئەوانەى زیندانەکان بۆ پیربوونى گەنجان دروست دەکەن، ئەوانەن عاشقى دیوارن و دژ بە ڕێگاکانن، بە ڕیشەییش دژ بە ڕۆحى سرکى شعرن تاوەکو نەهێڵن زمان یاخى ببێت.

 لەژێر زەبری هەردۆخێكی سایكۆلۆژی و كۆمەڵایەتیدا كۆمەڵێك پارچەی یادگەی ئێمە بواری ئەوەیان بۆ هەڵدەكەوێ‌ بەخەبەر بێنەوە و بێنەوە نێو ئاگایی ئێمە. بەخەبەرهاتنەوەی ئەو وردە حەكایەتانەى ئێمە لە ناخەنەوە هەمان دۆخی یەكەمی ساتی ڕوودانی ڕووداوەكەى نییە، بەڵكو ڕێگەمان دەدات لەمسی بكەین و بە جۆریتر بیبینین یان لەگەڵیدا بكەوینە جەنگەوە. ئەم دۆخی گەمە و جەنگە تاسەی نۆستالژى و خۆزگەی دووبارەنەبوونەوەیشیان لەگەڵ خۆیان هەڵگرتووە:

"دەمەوێ‌ بەر لەوەی بگەمە ئێستا

كتێبی چاوەڕوانی نەخەمە جانتای سەفەر

چیدی بە دڵ تامی جوانی نەكەم"..

یادەوەرییە تاڵەكان زامە لەبیرنەكراوەكانن، ئەو ساتانەن كە تا ماوەیەكی زۆر لە تاڵاوی خۆیان دەڕژێننە نێو ساتەكانی دواتری خۆیانەوە، ساتی جەنگ لەبیرنەكراوترە لە ساتی ئاهەنگ، لەو شەپۆلە گەورەیە دەچێت وردە شەپۆلەكانی خۆشبەختی لەگەڵ خۆیدا ڕاپێچ دەكات، تاڵاو و ژان نەك خۆشی و شادییەكان هەمیشە بەشە گەورەكەی یادەوەری داگیر دەكەن، هەتا ئێستەش چركە ساتە خۆشە بێ‌ وێنەكانی ئادەم حەوا لە فیردەوسدا باس ناكرێت وەلێ‌ كەس نییە دەركردنیانی لە بەهەشت لە بیر كردبێت، كەس نییە حەكایەتی برا كوژییەكەی هابیل و قابیلی نەبیستبێت. چركەساتە تاڵەكان ئەو ساتانەن كە حەزناكەین هەرگیز دووبارە ببنەوە، بەڵام یادەوەری ناتوانێت خۆی لە ترسی دووبارە بوونەوەیان ڕزگار بكات، ئەم ترسەیە كە بەردەوامی بەو ساتانە دەدات لە یادەوەری ئێمەدا، بگرە دووبارەبوونەوەكەش هەر لەنێو یادەوەریدا ڕوودەدات:

"نیوە شەوێكی سارد

لەو سەری شارەوە

شەڕ دەست پێدەكاتەوە

شەڕی نێوان دوو حیزب

نێوان دوو گەڕەك

شەڕی نێوان من و شەڕ

من و من سەرهەڵدەداتەوە

شەڕی نێوان تەنیایی و (من)"..

لەگەڵ ئەوەیشدا ئەشێت ئێستایەك هەبێت لە بەنجی پزیشك بچێت و یادەوەریمان سڕ بكات و بۆ ماوەیەك لە كاری بخات، ئەشێت لە ئێستادا ڕووداوێك ڕووبدات یادەوەری هەڵپەسێرێت، تووشی سەرلێشێوانمان بكات، نەزمی ژیانمان تێك بدات و بە قورسی خۆی بەسەر وجودماندا بسەپێنێت، ئەم شتەى وا نەزمى ژیانت تێکئەدات بۆ خۆى ڕووداوە، ئەم ساتە بۆ خۆی ئەبێتە یادەوەری بۆ ساتی دواتر، بەڵام لە ئێستەدا یادەوەری هەڵدەپەسێرێت بۆ ئەوەی بۆ ئەبەد بۆی بگەڕێتەوە. ساتێكی قورسی لەو جۆرە ناهێڵێت ئێمە ببینە ئەسیری موژدە ساختەكانی پاشەڕۆژ، ناهێڵێت ژیانێكی یەك ڕیتم و ڕۆتینی بژین و لەنێو داهاتوودا ون بین، ئەم ساتە ساتی وەستانی زەمەن و ساتی فەوزایە، فەوزایەكی ناوەكی و بێ‌ دەنگ، ساتی شۆك بوون و شكانی دەست و پێ و لە گۆكەوتنی زمان و شپرزەبوونی دەروونمانە:

"كە تۆ دەبینم

گرفتی گەورەم ئەوەیە

نازانم دەستەكانم بخەمە كامە گیرفانی حەپەسان

چاوم لەسەر كام ڕەفەیە جێبهێڵم

كە تۆ دەبینم

شەڕ لە وجودمدا هەڵدەگیرسێت

ئاگر دەكەوێتە ئاواییەكانی ڕوانینم

نازانم نا..

نازانم خۆم چی لێ‌ بكەم"..

ئەو ڕووداوەی وا ڕوودەدات شپرزەمان دەكات، شۆكمان دەكات، سەرمان دەكێشێ‌ بە ئێستادا تاوەکو دەستکارى ڕابردوو و داهاتوویشى پێ بکەین. ئێمە لەم دۆخەدا بەر تارماییەكانی خۆمان دەكەوینەوە لە تاڵ و شیرینییەكانی خۆماندا، لە گەنجێتی و منداڵی خۆماندا. جار هەیە بەركەوتن تووشی لەبیرچوونەوە و لەدەستدانی یادوەرییت دەكات، بەڵام ئەم بەركەوتنەی شاعیر تووشی لەبیرچوونەوەی پاشەڕۆژی دەكات، خۆهێشتنەوە لەنێو ڕابردوودا بەمانای ئەسیربوون لەنێو ڕابردوودا نییە، بەڵكو هەڵکۆڵینە لەنێو زەمینەکانیدا بۆ بینینى شتى نوێ، وێڕاى ئەمەیش، ئێمە ئەو کاتە دەکەوینەوە نێو ڕابردوو کە زەمەن تا ڕادەى "نائومێدى" دڵى شکاندبین، ئیدى مژدەکانى دەوروبەر بە داهاتوو لاى ئێمە مژدەى سەرابە، ئەمە دۆخى نەبینینی ئاسۆی ئومێد و گەشە بۆ ئەزموونی دیكە و ژیانی دیكە و مەرگی دیكە، ئەو خۆی مەرگیداوە بەڵام نایەوێت یادگارییەكانیش بمرن، خۆی دەكەوێتەوە نێو نۆستالیژیا بۆ هەڵهاتن لە پیری بەرەو منداڵی خۆی دەگەڕێتەوە، بۆیەشە دەیەوێت یادگارییەكانیش وەک تروسکەى ڕۆشنەکانى شەوێک لە هەڵوەرین بپارێزێت. ئەم ساتی شپرزەبوون و تێكچوونی نەزمە بە زەقی لە شپرزەبوونی و تێكئاڵانی زماندا دەردەكەوێت. زمان بۆیە شپرزە دەبێت چونكە شتێک بە هوروژم و بە قورسی خۆی بەسەریدا دەسەپێنێ و دەخزێتە نێوییەوە، ئیدی وشەكان چاوەڕوانی هەڵفڕین یان كەوتنە خوارەوە دەكەن، شتە دوور لە یەکەکان کۆدەبنەوە، نزیکەکان تەفرەقە دەبن و لۆژیک تێکدەشکێ، ئەمەش جوانییەكی ناوازە دەدات بە دەقەكە و تێمان دەگەیەنێت كە شیعر لە قاڵبێكدا جێێ‌ نابێتەوە و لە کڵێشەیەکدا گیر ناخوات بەڵكو بەردەوام داهێنان دەكات و جوانی نوێ‌ بەرهەم دەهێنێت:

"كە تۆ دەبینم

فیتنە دەكەوێتە كۆڵانەكانی بینینم"..

یان:

"هەردەم پێش تاریكی دەگەیشتیتەوە ماڵ

هەمیشە پێش ماڵ دەگەیشتمەوە تاریكی"..

یان:

"دەبوو بۆ لێكردنەوەی تۆ

بیناییم پڕكەم لە وەرین

...................

دەبوو دەستكەم بە لێكردنەوەی تیشك

بە چنینی باران

بە ڕنینی دەنگی دووری"..

ساتی حەپەسان ساتی وەستانی زەمەنیشە، ئەم ساتە گوڕو تین كۆدەكاتەوە بۆ ئەوەی زەمەن بە ئاراستەی ڕابردوو پێچ بكاتەوە و پاشەڕۆژ بچێتەوە سەر سەرەتای ڕابردووی خۆی، تاسەی منداڵبوونەوە و گەڕانەوە و مانەوەیەكی هەمیشەییە لەنێو ژیانێكدا كە دەیەوێت تێیدا بژێییتەوە:

"حەزدەكەم سەربانەكان ببنەوە بە خۆڵ

گرفانەكان پڕ ببنەوە لە شیعر

زەمەن بەسەر تۆدا نەڕوات"..

وەلێ‌ ئەم حەز و تاسەیەى کۆکردنەوەى حاشییەکان و ئەم ژیانە پڕ لەیادەوەرییەی نێو پارچەكانی (حاشیە جێماوەكانی پیاوێك) جگە لە خەیاڵێك و جگە لە ساتێكی تێڕامان و ئاوڕدانەوە و وەستانی زەمەن، جگە لە چەند خولەكێك وەستان لەنێو "نشینگەی كوچە گڵینەكانی یادەوەری"ـیدا، شتێكی دیكە نییە و جگە لە چەند حاشیەیەك هیچی دیكەی لێ‌ نامێنێتەوە. 

ئەم وتارە ساڵى 2013 لە ڕۆژنامەى هەولێر بە ناوى "بەنێو یادەوەریدا، پەژموردە" بڵاوبۆتەوە.