كۆمەڵگای ئاوێنەكان

عەبدوسەلام بنعەبد عالی

وەرگێڕانی: هاوار محەمەد

ژان بۆدریار داوامان لێ‌ دەكات بۆ ئەوەی لە میكانیزمەكانی كۆمەڵگەی هاوچەرخ تێبگەین كە "ڕاگەیاندن" و "مۆدە" و "ڕاپرسی" هەڵی دەسوڕێنن، هەموو شەقڵێكی "واقیعی" لەو چالاكییانە دابماڵین و ئینجا لەودیوی ڕاست و هەڵە لە ڕاگەیاندن و لەودیوی جوانی و دزێوی لە مۆدە و لەودیوی دروست و درۆ لە ڕاپرسی بڕوانین، بەگشتیش وەها لە وەزیفەی شتەكان تێبگەین کە هێمان بۆ ئەودیوی سوود و زیان.

     ڕاگەیاندن و ڕاپرسی و مۆدە، پێکڕا هەواڵ و بەڵگەگیریی و قەناعەتپێهێنانی عەقڵی و پاساوی ماقوڵ نین. ڕاستە ئەم چالاكییانە زیاتر لەو ئاوێنانە دەچن كە زەوق و خولیا و ئارەزوو و مەیلەكان ئاوەژوو دەكەنەوە، بەڵام ئەمانە بۆ خۆیشیان ئاوێنەگەلی چالاك و خاوەن كاریگەریین، چونكە وەها وێنەی كۆمەڵگە ئاوەژوو دەكەنەوە كە كۆمەڵگەكەیش خۆى لەسەرى کۆپى بکاتەوە و هەوڵی ئەوە بدات لەو وێنەیە بچێت كە لەبارەیەوە ئاوەژوویان كردۆتەوە.

      ئەو لۆژیكەی كە ئەم میكانیزمانە بەڕێوەدەبات لۆژیكێكی نامۆیە و "خەون و واقیع" و "پێشبینیی پێغەمبەرانە و پێشگۆیی" تێهەڵكیش بە یەكتری دەكات. ئەم میكانیزمانە واقیعمان بۆ ناگوازنەوە، بەڵكو ئەو واقیعەش دێننە گۆڕێ‌ كە خۆیان پێشبینیارى دەكەن، ئاخرییەكەی واقیعەكەش هەر بەو جۆرەی ئەوان پێشبینییارى دەكەن پێش دێت. تەنانەت ئەگەر بڕواشمان وا بێت ئەم چالاكییانە لە هەواڵ دەچن، ئەوا دەبێت بڕوا بەوەش بهێنین ئەم هەواڵە ئەوە بەرهەم دەهێنێت كە وەك هەواڵ گواستوویەتیەوە، بۆ نموونە ڕاگەیاندن ئاوێنەیەكە كۆمەڵگە خۆی و ئارەزووەكانی تێدا دەبینێتەوە، جا بۆیە هەوڵدەدات لەگەڵ ئەو وێنەیەدا جووت و هەماهەنگ بێتەوە كە ئاوێنەكە ئاوەژووی كردۆتەوە. ڕاپرسییش هەمان ڕۆڵی هەیە. ئەویش پێشگۆیی ڕووداوە كۆمەڵایەتی و سیاسییەكان دەكات و ئینجا دەیانكاتە واقیع و دواجاریش ئاوەژوویان دەكاتەوە.

     لەنێو ئەم گەمەی ئاوێنانەدا ماقوڵ نییە باس لە هۆكار و بەرهۆكار بكرێت، یان تۆ بڵێ‌ ئەمە گەمەیەكی بازنەیی و ئاوەژووكەرەیەوە كە تێیدا بەرهۆكار دەبێتە هۆكار. تەنیا بەم جۆرە دەتوانین لە ڕۆڵی ڕاگەیاندن و مۆدە و ڕاپرسی لە كۆمەڵگە هاوچەرخەكانماندا تێبگەین. هەموو ئەم چالاكییانە كە ئیدی كۆمەڵگەی هاوچەرخ ناتوانێت بێ‌ ئەوانە بژی، واقیعەكەیشی دروست دەكەن و "هەواڵەكانی ڕادەگەیەنن" و ڕاپرسی لەبارەیەوە ئەنجام دەدەن.

      وەك گوتیشمان لۆژیكی ئەم واقیعە لۆژیكی پاساوی عەقڵی و بەڵگەگیریی نییە، بەڵام لۆژیكێكی ئایدیۆلۆژییش نییە، چونكە لێرەدا بابەتەكە پەیوەست نییە بە قڵپكردنەوەی واقیعی گریمانەكراو یان شێواندنی هزرەكان یان دروستكردنی وەهمەكانەوە، بەڵكو پەیوەستە بە مومارەسەی هونەرێكی تازە و پیشەسازییەكی نوێ‌ كە تایبەتمەندی و جیاكەرەوەی كۆمەڵگە هاوچەرخەكانن. ئەم هونەرە بریتییە لە هونەری دووپاتكردنەوە و چەندپاتكردنەوەی بۆچوون و پێشبینییەكان تا دەبن بە حەقیقەت. ئەمە ئەو هونەرەیە كە هەواڵ دەخاتە پێش هەواڵلێدراوەوە و "واقیع"ـیش دەكاتە بەركاری هەواڵ. بۆیە لێرەدا بۆ دیسپلینكردنی میكانیزمە چالاكەكە چەمكەكانی سوبێکت و ئوبێکت، ڕاست و هەڵە و بگرە وەهم و ناوەهمیش بە كەڵكمان نایەن. ئێمە لێرەدا لەبەردەم بابەتەكان یان شتەكاندا نیین، بەڵكو لەبەردەم هێما و نیشانەگەلێكداین كە نە لۆژیكی زانستەكان بەڕێوەی دەبەن و نە لۆژیكی ئایدیۆلۆژیا، بەڵكو ئەوەی هەڵیدەسوڕێنێت تەنیا لۆژیكی نیشانەناسى [سیمیۆلۆژیا]یە. 

سەرچاوە:

عبدالسلام بنعبد العالی: میتولوجیا الواقع، دار توبقال للنشر، الطبعة الأولی، 1999، ص15-16.