لە ستایشی نووسین و خوێندنەوەدا

وتووێژ لەگەڵ ماریۆ بارگاس یۆسا

وەرگێڕانی: هاوار محەمەد

•       لەو وتارەی لە كاتی وەرگرتنی خەڵاتی نۆبڵ پێشكەشت كرد و دواتر بە ناوی "لە ستایشی خوێندنەوە و خەیاڵداندا" بڵاوت كردەوە، ئەوە دەگێڕیتەوە كە چۆن خوێندنەوە هەر لەو كاتەوەی تەمەنت پێنج ساڵان بووە، بۆ تۆ "خەونی گۆڕیوە بە ژیان و ژیانیشی گۆڕیوە بە خەون". ئایا كە ئێمە ئەخوێنینەوە ئەبین بە نووسەریش؟

•       بەڵێ‌، چونكە خوێندنەوە تاسەی خەیاڵدانت وەئاگا دێنێتەوە، تاسەی جیهانێكی خەیاڵی.

•       ئەی چركەساتێك نییە "ڕزگاریبەخش" بێت؟

•   خۆشترین یادگاریەكانم لە پۆلیڤیا یادگارییەكانی خوێندنەوەیە نەك یادی هاوپۆلییەكانم. پاڵەوانەكانی من ناویان "دارتانیان" و "پۆرتۆس" و "ئارامیس" و "كاپیتان نیمۆ" و "كۆزیمۆی قەموور" بوون. دایكم پێی وتم من كاتێك زۆر منداڵ بووم دەستم كردووە بە نووسین، تەواوكۆیی (تكمیلە)م بۆ ئەو چیرۆكانە نووسیوە كە دەمخوێندنەوە. كاتێكیش كۆتایی كتێبێكم پێ‌ خۆش نەبووایە بە شێوازی خۆم سەرلەنوێ‌ نووسیمەتەوە.

•       هەر دوای ئەمەش بوو مامۆستاكانت هاتنە نێو ژیانتەوە، لە پێش هەموویشیانەوە فلۆبێر كە كار و ڕێكخستنی فێركردیت..

•       دۆزینەوەی فلۆبێر بۆ من ڕووداوێكی سەرەكی بوو. كاتێك لە هاوینی 1959 هاتم بۆ پاریس "مەدام بۆڤاری"ـیم لە كتێبخانەی "دڵشادیی خوێندنەوە" كڕی، ئەویش كتێبخانەی فرانسوا ماسپیرۆ بوو، لە شەقامی "سان سیفیرین. لە كاتی خوێندنەوەی ئەم ڕۆمانەدا بڕیارم دا ببمە نووسەر.

•       بۆچی؟

•       ئەوەی تێیدا حەزم لێی بوو شێوازە واقیعییەكەی بوو، بەڵام هاوكات شێوازە كۆنەكەیشی بوو، بە جۆرێك كە یەك شتی بێ‌ سوودی تێدا نابینیتەوە و هەموو شتێك بە چیرۆكەكەوە لكاوە. ئەو پێنج ساڵ بەسەردەبات و هەر خەریكی نووسینی "مەدام بۆڤاری"ـیە. دوای  ئەوە تەواوی بەرهەمەكانی فلۆبێرم خوێندنەوە. ئەو حاڵەتێكی ناوازەیە. لە سەرەتاوە نووسەرێكی بێ‌ بەهرە بوو. نووسینی تری دەگواستەوە، تەقلیدی دەكردەوە و ئینجا قسەی قۆڕ و نابەجێێ‌ ئەكرد و كەسایەتییەكی سەنگینی نەبوو. ئەو لەڕێگەی ڕێكخستن و كار و خۆپارێزی و تەقەشوف و پەیوەستییەكی دەمارگیرانەوە (خۆیی داهێنا) و لە كۆتاییشدا بووە بلیمەت. ئەمە بۆ كەسێكی وەك من زۆر هاندەر بوو، كەچی ئەو خۆی وا بیری كردۆتەوە بلیمەت نییە. بۆیە بە خۆمم وت: ها، ئەوە نموونەیەكە لە بەردەمتدا.

•       بەڵام پارادۆكسەكە لەوێدایە "مەدام بۆڤاری" چیرۆكی ژنێكە كە ئەدەب دەیكوژێت.

•    هەرگیز، ئەوە چیرۆكی ژنێكە، كە ئەدەب دەیكاتە كەسێكی یاخی، ژنێكی ناڕازی لە ژیان و خۆشەویستی و دڵسۆزی، بۆیە بەسەر هیچ و پووچیدا شۆڕش دەكات. ئینجا خوازەیەكی نایاب لە كەسێتییەكەیدا هەیە: ئەو دەیەوێت ژیان وەكو ئەو كتێبانەی لێ‌ بێت كە دەیان خوێنێتەوە، بۆیە مەودایەكی كراوەی لەنێوان خۆی و جیهانی دەوروبەریدا بینییەوە.

•       بە لای تۆوە خەیاڵكردن كردارێكی زیاتر لە گاڵتە و گەپە: خەیاڵ پێویستییەكی دەست لێ‌ هەڵنەگیراوە. ئایا ئەمە بۆ نموونە لەگەڵ ئەلیكسەندەر تۆماسدا پێویستییە؟

•       بە دڵنیاییەوە، چونكە لای تۆماس شتێك زیاتر لە سەرگەرمی هەیە: خۆشەویستی، سەركێشی، ژیان. هاوكاتیش پێم وایە ئەكرێت ئەدەبی مەزن ئەدەبی سەرگەرمییش بێت. بۆ من ڕۆمانی "مەمسۆسۆن"ی دیستۆیڤسكی بە تەواوی كتێبێكی سەرگەرمییە.

•       ئایا پێت وایە ئەو ڕۆمانە جۆرێكی باڵایە؟

•       بەڵێ‌، چونكە جۆرە ڕۆمانێكە پەلامارت دەدات. دەشێت هەموو شتێكی تێدا بدۆزیتەوە: فەلسەفە، شیعر، چیرۆك.

•         ڕۆژێك لە ڕۆژان گوتت: "ئەوە نووسەر نییە كە بابەتەكانی خۆی هەڵدەبژێرێت، بەڵكو بابەتەكان نووسەرەكە هەڵدەبژێرن". كەواتە چۆن چۆنی تۆ لە لایەن ڕوجییە كازومانەوە هەڵبژێردرایت؟ ئەو كە ساڵی 1864 لە دایك بووە و ساڵی 1916 لە سێدارە دراوە و پاڵەوانی ڕۆمانە نوێیەكەتە بە ناوی "خەونی سلتی"؟

•       ئەو ڕۆمانە چیرۆكێكی ڕاستەقینەیە، چیرۆكی گەنجێك كە تووشی ئەفسونی گەڕۆكە گەوررە ئینگلیزییەكان دەبێت، كۆچ دەكات بۆ ئەفریقا و باوەڕی وایە كۆلۆنیالیزم ئامرازی بە مەدەنیبوون و شارستانییە. لە كۆنگۆ بۆی دەردەكەوێت كۆلۆنیالیزمی بەلجیكی وەحشیگەرانەیە و سیستەمێكی وەها دڵڕەقە كە لە ئەوروپا كەس ناتوانێت بە خەیاڵی خۆیشیدا بهێنێت. هەر كۆمپانیایەك لەوێ‌ شانشینێكی فیودالییە بۆ خۆی، كاتێكیش ئەوروپییەكان كە زۆر شارستانیبوون، گەیشتنە ئەفریقا بوونە خەڵكانێكی وەحشی و دڕندە.

•       ئەی چۆن چۆنی كەسایەتی ڕوجییە كازومانت دۆزییەوە كە لای جەماوەڕێكی زۆر نا ئاشنایە؟

•       لەڕێگەی خوێندنەوەی سەربوردەی جۆزێف كۆنرادەوە ئەوەم بۆ دەركەوت كازومان وای لە كۆنراد كردووە كە كاتێك چووە بۆ كۆنگۆ ئاگاداری زۆر شت بووبێت.

•       دەتەوێ‌ بڵێیت كاتێك كۆنراد ڕۆمانی "لەنێو جەرگەی تاریكیدا"ی نووسی ئێمە قەرزداری كازۆمانین؟

•       كتومت. ئەو سیستەمەی لیۆبۆلدی دووەم بەهۆی بەكارهێنانییەوە بە خێراییەكی زۆر چاوچنۆكی بڵاوكردەوە، هەر لە كاوچۆكەوە ئەو وڵاتەی دەوڵەمەند كرد، دوای ئەوەیشی بووە دیپلۆماتكاری بەریتانی، واتە كۆلۆنێلی فەرمی، كازۆمان كارێكی قارەمانانە و نهێنیی ئەنجام دا ئەویش زۆر بە وردی كۆكردنەوەی سەرجەم ئەو پێشێلكارییانەی كە ئەنجام درابوون، ئەو ئەم دەنگ و باسانەی گواستبوویەوە بۆ ئەو دەستە و تاقمە چكۆلانەی كە لە ئینگلتەرا و بەلجیكادا دژی كۆلۆنیالیزم تێ دەكۆشان. ئەم كارەی زۆر بە نهێنی ئەنجام دا بۆ ئەوەی خۆی تێ بپەڕێنێت و دەست بەرداری هەموو ئەو شتانە بێت كە تا ئەو ساتە وەختە بڕوای پێیان هەبوو. ڕاستییەكەی ئەو كەسێكی ئێرلەندی بوو كە پەیوەست بوو بە بەریتانیاوە و لە ئەفریقا بوو، دوای گەڕانەوەیشی بۆ وڵاتەكەی خۆی چووە ڕیزی بەرەی جیابوووەوەی ئێرلەندییەوە. وێڕای ئەوانەش ئەو شزوزی سێكسی هەبوو. لەو سەردەمەدا كە ڕەوشتیی فیكتۆری زۆر بەهێز بوو دەبوو ئەمە بشارێتەوە. دواجار ئەو بووە كەسێكی بەناوبانگ و دوژمنی زەبروزەنگی كۆلۆنیالی و بووە پارێزەرێكی گەورەی گەلانی سەرەتایی. چوو بۆ كۆنگۆ كە بۆ ماوەی بیست ساڵ لە پێناویدا خەباتی كرد. هەمووانیش خەریك بوو لەبیریان دەكرد، ئەمە لە كاتێكدا لێنەگەڕا تووشی ئەو درمی بی باكی و بێ‌ دەروەستییە ببێت كە هەموو كۆلۆنیالیستەكان تووشیان بووبوو. جێگای داخە.

•       لە ڕۆمانی "ئاهەنگی ئیلیتیس"دا باسی ژیانی ترۆخیۆی دیكتاتۆر و لە كتێبی "بەهەشت كەمێك دوورترە" باسی ژیانی فلۆرا تریستانت كردووە. چی پاڵی پێوە نایت لەو ڕۆمانەدا لەگەڵ كازوماندا خەریكی دەریاوانی بیت؟

•       هۆكارەكەی ئەوەبوو بۆم دەركەوت كاتێك كازۆمان چووە بۆ پیرۆ و ئەوەی لە كۆنگۆ ئەنجامی دا لە "ئەمازۆن"ـیش كردویەتی. هەروەها لەبەرئەوەی ئەو ئەگەر چی پیاوێكی لاواز بووە كەچی لە سەردەمەكەی خۆیدا خاوەنی بوێرییەكی دەگمەنیش بووە، هاوكاتیش پڕی بووە لە پارادۆكس. پارادۆكسی وەها كە لە جووڵەیان خستووە. لەگەڵ ئەوەیشدا، تا كۆتایی ئێجگار بوێر و لێهاتوو بووە بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی كۆمەڵگەكەی و بەتایبەتیش بۆ بەرەنگاربوونەوەی خۆی. ڕەنگە تووشی شێتی ببووایە، خۆی كوشتبایە، بەڵام ئەمەی نەكرد، بەڵكو خۆی ڕاگرت. ئەم جۆرە یاخیبووانە و ئەم شێوازی دەریاوانییە دژی شەپۆلەكان، من زۆر ستایشی دەكەم.

•       بەڵام كەسێتیگەلێكی دیگەی شۆڕشگێر هەن كە ئەوانیش دەڵێن "نا"، بەڵام لەبەرچی ئەم كەسەت هەڵبژارد؟

•       چونكە بەرگری لە شتانێك كردووە كە بەلای منەوە زۆر گرنگ بوون. ئەو یەكێكە لەو ئەوروپیانەی كە یەكەم كەسانێك بوون بەرگرییان لە شارستانێتییە سەرەتاییەكان كردووە وەك ئەوەی شارستانێتییەكن، ئەگەرچی جیاوازیش بن، بەڵام مافیان خۆیانە بوونیان هەبێت. لە سەردەمی كازۆماندا ئاسایی بوو پێتوابێت كەسێكی ئەفریقی یان هیندییە سوورێك لە ئەمازۆن كەسێكی بەربەرییە و بگرە نیوە مرۆڤە. كەچی ئەو لەگەڵ ئەم خەڵكانەدا ژیاوە، لەگەڵیان خەوتووە. ئەگەرچی لەسەریشی كەوتبێت.

•       مەبەستت لەم قسانە چییە؟

•       هەموو بەڵگەنامەكان دەڵێن كازۆمان لە جیهاندا پیاوێكی ورد و بەسەلیقە بووە. ئەگەر لە بەردەمیدا بە نوێنەرایەتی قسەت كردبا پێی وەڕز دەبوو. كەسێكی دپلۆماسی لە كۆنگۆ كاری لەگەڵیدا كردووە و دواتر بوو بە یەكێك لە گرنگترین كۆلۆنێلەكانی ئیمپراتۆریای بەریتانی، جا ئەو باسی قسە دڵرفێن و شیرینەكانی كازۆمانمان بۆ دەكات لە ڕێگەی هەڵسوكەوتەكانی لە كۆمەڵگەدا، تا پێمان ڕابگەیەنێت مەحاڵە كەسێكی وا ئەو قسە قۆڕ و نابەجێیانەی نووسیبێت كە لە یادەوەرییە دڵگیرەكانیدا دەیان خوێنینەوە و چەند لاپەڕەیەكی تێدان بەشێوەیەكی بازاڕی و نەشیاو نووسراون. ڕەنگە ئەمە هەمان كەس نەبێت. ڕەنگە ئەم یادەوەرییە ڕۆژانەییانە لەلایەن تاجی بەریتانییەوە "تەڵەكەبازی" تێدا كرابێت بۆ ئەوەی سەنگی خۆی لەدەست بدات.

•       "نووسین وا لە مەرگ ئەكات ڕێكەوتێكی تێپەڕ بێت"، لە وتاری وەرگرتنی خەڵاتی نۆبڵدا ئەمەت نووسی..

•       بە دڵنیاییەوە، چونكە مەرگ لە ئەدەبدا هەرگیز ترسێنەر نییە. ئەو هەمیشە وەك ڕێكەوتێك وایە و ئێمەش لەبەرئەوەی لە دەرەوەی ئەوین بەرگری لە خۆمان دەكەین. با كتێبی "مردنی ئیڤان ئیلیچ"ـی تۆلستۆی بە نموونە بهێنینەوە، ئەو كتێبە سەد بڕگەیە لەبارەی مردنەوە و كەچی كە ئەیخوێنینەوە هەست بە ئاسوودەییش ئەكەین چونكە بە شێوازێكی زۆر قەشەنگ دەگێڕدرێتەوە. گێڕانەوەی مردنیش ڕێگایەكە بۆ ئەوەی خۆمان لەو ترسە بپارێزین كە مەرگ پیشانی دەدات.

•     ئایا خەڵاتی نۆبڵ هیچ شتێكی لە لە پەیوەندی تۆ بە نووسینەوە گۆڕیوە؟

•     هەرگیز نەیگۆڕیوە، نووسین چالاكییەكی تاكەكەسی و گیانی بەگیانییە، هیچ خەڵاتێك نییە بتوانێت ئەمە بگۆڕێت.. 

سەرچاوە:

www.IraqWriters.com