كۆچ و تاراوگە

جۆن سكوت

وەرگێڕانی: هاوار محەمەد

       وێڕای بنج و بناوانی مێژوویی هاوبەشی مرۆڤەكان لە ئەفریقادا، كەچی چارەنووسیان بۆتە كۆچكردن و ڕووكردن لە تاراوگە. كۆمەڵێكی زۆر لەو خەڵكە ڕەش و ڕووتە بۆ خواردن و ڕەوشی باشتری ژیان دەربەدەربوون. بڵاوبوونەوەی كۆچ بوو بە هۆی پێكهێنانەوەی بنیادی كۆمەڵایەتی بۆ ئەو كۆمەڵانە، ئەمەیش بووە مایەى پەرەسەندنێكی نا هاوسەنگی زمان و ئایین و مێژوو و دامودەزگا سیاسییەكان. لەم بارەیەوە دەوڵەتان بەشێوەیەكی تایبەت هەوڵیان دا بۆ قایمكردنی سنوورەكانیان و بڵاوكردنەوەی ئارامی و ئاسایش و یەكدەنگی و یەكڕیزی. لەگەڵ ئەوەیشدا بە تێپەڕینی كات هاتن و چوون و كۆچبەری بەرەو زیادبوون چوو و بووە جێگای دوودڵى و مەترسی، چونكە هەندێك لە كۆچبەرەكان نەیانتوانی خۆیان لەگەڵ پێوەرە باوەكان و زمانی باڵادەست و دەسەڵات و ڕێساكانی ئەو كۆمەڵگەیەی وا بۆی چوون، ڕابهێنن.

      بۆچی لەم سەردەمەدا كۆچبەران ئاوا بەقووڵی مایەى نیگەرانین؟ تەنیا ژمارەكان و داتاكان بەڵگەی ڕازیكەر لەبارەی ڕێژەی كۆچ و ئەو كاریگەرییانە ناخەنە بەردەستمان كە ئەشێت لەسەر ئەو كۆچبەرانە دەربكەون. ژمارەی كۆچبەران لە هەموو جیهاندا 1750 ملیۆن كەسە، كەچی ژمارەی دانیشتوانی جیهان لە شەش ملیار زیاترە. بۆ نموونە لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە ساڵی 2000 دا ڕێژەی ئەو سەرنشیانەی كە لە دەرەوە لەدایك بوون لە سەدا دە بوو، ئەمەش لەماوەی شەست ساڵدا زۆرترین ڕیژە بوو، كەچی بەو حاڵەش خۆی نزیك نەكردووە لەو ڕێژەیەی كە لە ساڵی 1910 تۆمار كرابوو، چونكە ئەو كات ڕێژەكەی لەسەدا 14,7 بوو. لەگەڵ ئەوەیشدا هەڵە دەكەین ئەگەر بێتوو  بمانەوێت ڕێژەی كۆچبەران بەهەموو جۆرەكانییەوە تەنیا بە تێپەڕاندنی سنووری دەوڵەتان بپێوین (لەمەدا تەنیا مەزەندەی ڕێژەی هاتن دەكرێت) و لەم بارەیەشەوە لە ساڵی 2004 لە جیهاندا گەیشتە 700 ملیۆن. بە زۆری كۆچبەران لەو ئاوارانە جیادەكرێنەوە كە وەختی خۆی لە ئۆردووگا و كەمپەكاندا نیشتەجێ‌ بووبوون و دەیانویست ڕەگ و ڕیشەی نوێ‌ بۆ خۆیان دابكوتن. لەسایەی كێشمەكێشی زیاتر و ململانێی سیاسییانەی توندوتیژ و هەڕەشەكانی شێوازی ژیانەوە كۆچی ناشەرعی و قاچاغ پەیدا بوو، كۆچی پەنابەران گەیشتە ڕادەی كۆچبەران كە هاتنە ناوەوە و بەرنامەی ئیش و كاریان بۆ ئاسان كرابوو. بە هۆی ئەوەی لێشاوی كۆچبەران پێشبینی نەدەكرا و هەست بەوە كرا دەوڵەتان كۆنترۆڵیان بەسەر سنوورەكانی خۆیاندا نامێنێت و كەم و كورتی لەو وەفدە نوێیانەدا هەیە كە سەردانی ئەو جێیانە دەكەن، ترس و دڵەڕاوكێ‌ لای دانیشتووانە ڕەسەكانی ئەو وڵاتانە دروست بوو.

      لەگەڵ ئەوەیشدا نابێت ئەوەمان لەبیر بچێت كۆچبەرەكان بە هەموو ئیرادەی خۆیان یەكێك لە كاركردە كۆمەڵایەتییەكان دەنوێنن. زۆرجاریش پاراستن و هێشتنەوەی شوناسە كۆنەكەیان لە چوارچێوەیەكی نوێدا هەڵبژاردنێكی ئارەزوومەندانە بووە. بێجگە لەمەیش كۆچبەرەكان زیاتر حەزیان لەوەیە بە ڕوون و ڕەوانی گوزارشت لەوە بكەن كە تێهەڵكێشبوون لەگەڵ نەریت و خەڵكانی تر و ئەو شتانەی كە لای كۆمەڵگە مرۆییەكانی تر مانادارن و شوێنەكانی خەڵكی و ئەو دابونەریتانەی كە سنووری لۆكاڵی دەوڵەت- نەتەوەكە تێدەپەڕێنن، كارێكی زەحمەت و قورسە، بەڵام دەیانەوێ‌ ئەم تێهەڵكێشبوون و ئاوێتەبوونە ڕوو بدات. بۆیە بۆ كەسانی تاراوگەنشین و كۆمەڵگەكانیش وا باشتر بووە بیروباوەڕ و نەریتی ئەو كۆمەڵگانە هەڵبگرن كە تێیدا دەژین.

      لە تاراوگەدا شتەكان پێشبینی نەدەكران، چونكە دەوڵەتان هەر لەسەر تێگەیشتنە كۆنەكە دەڕۆیشتن. كەچی كۆمیونیتەی یەهودییەكان و ئەمریكییەكان و ئەفریقییەكان هەر بە زۆری زۆردارەكی بوونە تاراوگەنشین. ئەم دۆخە هەمووی بە ڕێكەوت بوو نەك بەو جۆرەی پێشبینی دەكرا، بۆیە بەرەنجامەكانیش چاوەڕوان نەكراو ربوون. ئەو ڕووداوە درێژخایەنانەیش كە ڕوویاندا بوونە مایەی ئەوەی ئەم دانیشتوانانە زەینیان بشێوێت و ئینیتمایان بۆ دوو نیشتمان هەبێت، ئەو نیشتمانەی تێیدا دەژین و ئەو نیشتمانەی كە تێیدا لەدایكبوون و پێگەیشتوون.

       پارادۆكسەكە ئەوەیە زۆرینەی كۆچبەرەكان لە ئێستادا بەهۆی ئەوەوە كۆچ دەكەن كە تاراوگە و هەستی تاراوگەنشینی سەرنجی ڕاكێشاون. ئێستا خەڵكی بەهۆی بازرگانی و خوێندن و سەفەر و سەردانی بنەماڵە و خەریكبوون بە بەهرەیەك یان پیشەیەكی دیاریكراوەوە كۆچ دەكەن، ئەوەش یان بۆ بەدەستهێنانی پارەیەكی باش یان بۆ ئاشنابوون بە فەرهەنگێكی جێگرەوەی فەرهەنگی خۆیان، یان بۆ ژیان بە شێوازێكی تر. زۆرێك لەمانە تووشی گرفت و دەردەسەریی دێن، بۆنموونە نیازی ئارامگرتن و مانەوە و جێ بەخۆگرتنیان نییە، یان ڕاستەوخۆ وەك هاووڵاتی وەرناگیرێن، یان واز لە زمانی ڕەسەنی خۆیان دەهێنن، یان لە گەڕانەوە بۆ شوێنی خۆیان بێ‌ ئومێد دەبن. بەڵام شەپۆلی كۆچبەران و قاچاغانی سنوور و جێ‌بەخۆنەگرتووان و ژمارەی زۆری پەنابەران و كرێكارە بیانییەكان و ئەو كەسانەی تر كە داخڵی وڵات دەبن، كە زۆرجار بەڵگەنامەی ئەوتۆیان پێ‌ نییە، زیادی كردووە، ئەمەش وای كردووە لەڕووی كۆمەڵایەتییەوە زۆرتر لە یەك جیاواز بن و لەڕووی فەرهەنگیشەوە ئاڵۆز و فرە ڕەنگ بن.

سەرچاوە:

جون سكوت: علم الإجتماع- المفاهیم اڵاساسیە، ترجمە: محمد عپمان، الشبكە العربیە لڵابخحاپ و النشر، الگبعە اڵاولی، بیروت، 2009، ص405-407.