مارکس و ڕەخنەى سیاسەت

ناوى کتێب: مارکس و ڕەخنەى سیاسى

ناوى نووسەر: ئیتیان بالیبار و ئەوانیتر

وەرگێرانى: هاوار محەمەد

چاپخانە: دەزگاى ئایدیا

ساڵ و شوێنى چاپ: 2017 سلێمانى

سەلەفییەت بەتامی مارکسیزم 

پێشەكی وەرگێڕ بۆ كتێبی "ماركس و ڕەخنەی سیاسەت"

( 1 )

لەم دواییانەدا فیگورێكی دینی لە كوردستاندا بووە قسەوباسی میدیاكان و فەزای مەجازی. لە بنەمادا ئەوەی ڕوویدابوو جۆرێك پەیوەندی سۆزداری بوو كە بەشێكە لە ژیانی تایبەتى هەر كەسێك. بەڵام بۆچی ئەم پەیوەندییە بە “سكانداڵ” دانرا و بۆ ئەو فیگورە كەسیی نەبوو؟ لەبەرئەوەی شتێكی بۆ خۆی حەڵاڵ كردەوە كە لە مرۆڤەكانی دیكەی حەرام كردبوو. بەڵام وادیارە ئەمە تاكە هۆكار نییە بۆ لە قەڵەمدانی ئەو پەیوەندییە بە “سكانداڵ”، هۆكاری سەرەكی ئەوەیە كە ئەو سوبێكتە تەنیا خۆی نییە وەك تاكەكەسێك، بەڵكو گوتارە، و نوێنەری ڕەوتێكی دیینیە و شوناسبەخشیشە،‌ كە هەزارەها پەیڕەوكاریی هەیە، میدیای هەیە، مزگەوتی هەیە، مینبەری هەیە، لەهەموو ڕووداوەكانیشدا قسەی هەیە. لە هەموویشی گرنگتر لەڕێگەی ئەم پێگەیەوە حوكمی هەیە، حەرام و حەڵالی هەیە و ڕەوا و قەدەغەی هەیە، فتوای هەیە و سنوورەكان بۆ مرۆڤ دەكێشێت، خۆیشی بە نوێنەری ڕاستەقینە و ڕەسەنی میراتێكی ئایینی دەزانێت. كەواتە ئەم گوتارە لەنێو گەمەی دەسەڵاتدایە، دەڵێت چی ڕەوایە و چی ناڕەوا، چی ئەسلە و چی ساختە، چی پاكە و چی پیس، ئەو پێماندەڵێت كە سەرچاوەیەكی پاك و كانییەكی سازگار هەیە كە بەژێر دەستی ئەودا دەڕوات، هەر كانییەكی تر تووشی سیل و دەردمان دەكات و پێویستە تەنیا لەو چاووگە پاكە و لەو سەرچاوە سازگارە بخۆینەوە. كەواتە بەردەوام گەڕانەوەیەك هەیە بۆ كانییەكی سازگار، تاكە سەرچاوەیەك، تاكە مەرجەعێك، بەڵام گەڕانەوەیەكی ئاسایی نا، بەڵكو گەڕانەوەیەك بۆ ئەوەی هەرشتێكی دیكەی جگە لەم كانییە، بە پیس و لادەر و لاسار وەسف بكات. ئەم گەڕانەوەیە هەم گەڕانەوەیە بۆ ڕابردوو، هەم بۆ كۆمەڵێك دەق و سەرچاوە و وتەی بنەڕەتی كە بەر لە تەفسیرەكانی كەوتووە، بەم جۆرە هەرگیز خۆی وەك تەفسیرێك ناخاتە ڕوو، بەڵكو وەك ئەسڵێك كە نایەوێت تەفسیرەكان بیشێوێنن. ئا ئەمە یەكێكە لە ڕەگەزە بونیادی و بنەماییەكانی فەندەمێنتالیزمی ئایینی.

بنەمایەكی دیكەی سەلەفییەت ئەبەدییەتە، بەو مانایەی ئەوەی ئەهلی سەلەف وتوویانە و كردوویانە ئەبەدییە و بۆ گۆڕانكاریی و دەستكاریكردن ناشێن، چونكە پاك و پیرۆزە و حەقیقەتە ڕەسەنەكەیە. سەلەفییەت هیچ گۆڕانكارییەكی قبوڵ نییە، نە لەناو خۆیدا و نە لە دەرەوەی خۆی. گەر دان بەوەدا بنێت كە ئەم سەردەمەی جیایە لە ئەهلی سەلەف، بەو مانایە نییە تەفسیری نوێی بۆ ئەمڕۆی دنیا هەبێت، بەڵكو دەیەوێت هەموو گۆڕانێك بە خراپ و سەرلێشێوان و گومڕایی وەسف بكات. سەلەفییەت پێیوایە »دەبێت خەڵكی ئەم سەردەمە بە هەمان شێوازی سەردەمی ئەهلی سەلەف بژین و بیربكەنەو‌ە«، نابێت ئەحكامەكان و شەرع بەگوێرەی گۆڕانەكانی دونیا بگۆڕێن، بۆ هەموو گرفتەگانیش چارەسەری ڕەها ئەوەیە كە بگەڕێینەوە بۆ ئەو دەق و سەرچاوە ئەسڵییانەی كە “هەموو شتێكیان تێدایە“ و “هیچ شتێكی نوێ” بوونی نییە، گەر هەیشبێت دەبێت وەك “بیدعە“ و “دەرچوون” و “لادان” و “ساختە“ سەیر بكرێن. قسەكردن لەسەر سەلەفییەت و دیاریكردنی ئەدگارەكانی، زۆر هەڵدەگرێت، لێرەدا دەرفەتی ئەوەمان نییە لەوەندە زیاتری لەسەر بڵێین.

( 2 )

 پرسیارەكە ئەوەیە ئایا سەلەفییەت تەنیا تایبەتە بە ئایین و دەركەوتەیەكە كە تەنیا لە ئاییندا دەژی؟ تۆ بڵێی فەندەمێنتالیزم جۆرێك لە بیركردنەوە و ڕەفتار بێت یان بونیادی بیركردنەوە و ڕە‌فتارە؟ ئایا دەشێت ڕەوتێكی فیكرییش وایش هەبێت بشێت بە سەفەلەفییەت ناوی ببەین؟ بە بڕوای من و بە گەڕانەوەمان بۆ ئەو خەسڵەتانەی لە سەرەوە دیاریمان كردن، سەلەفییەت جۆرێكی تایبەتی فیكر نییە و تەنیا تایبەت بە ئایین نییە، بەڵكو بونیادی بیركردنەوەیە. گۆڕانی ڕووكەش و پەڕینەوە لە ئیماندارەوە بۆ بێ ئیمان، لە لیبرالەوە بۆ كۆمۆنیزم، لە ئیسلامییەوە بۆ عەلمانی، لە پارتییەوە بۆ گۆڕان، واتای ڕەتكردنەوەی سەلەفییەت نییە و گۆڕانێكی ڕاستەقینە نییە لە دنیابینیدا، بەڵكو سەلەفییەت بونیادێكە كە دەشێت لەنێو هەموو لێكدژە ڕووكەشەكانیشدا ئیش بكات و فۆرمولەی گوتارەكانیان بكاتەوە. فیكری سەلەفی ئەوەیە كە هەر وەك سەلەفییەتی دینی، بڕوای به سەرچاوەیەكی پاك و ئەسڵێكی میتافیزیكی و “شاگوتار”ـێك هەیە و پێیوایە لەسەردەمە جیاوازەكاندا گۆڕانێكی جەوهەری لە جیهاندا ڕوونادات و دیاردەكان لە كۆنتێكست و دۆخی مێژوویی و ماتریالییاندا نابینێت، بەڵكو پێیوایە دنیا ڕێسا و شەرعی خۆی هەیە كە ئەبەدین. چارەسەری هەموو گرفتەكانیش وان لە چەند دەقێكدا و لە گیرفانی چەند فەیلەسوفێكدا كە دەبێت بیانكەینە چوارچێوە و قاڵب و هەر تەفسیر و گوتارێك نەكەونە نێو ئەم چوارچێوەیە و لەم قاڵبەدا جێگایان نەبێتەوە، كەواتە ساختەن و شتێكیان بۆ دونیا پێنییە و نابێت خوێندنەوەكانیان بۆ دنیا بەهەند وەربگرین، چونكە پێویستمان پێیان نییە و لە سەرچاوە و دەقەكانی ئەو چەند فەیلەسوفەدا هەموو شتێك وتراوە و ڕوونكراوەتەوە، نەك تەنیا بۆ سەردەمی خۆیان بەڵكو بۆ سەردەمەكانی داهاتوویش. پێشبینییەكانی ئەوان و ئەو ڕێسایانەی كە بۆ پرۆسێسی دونیا و جیهان و سیستەم دیارییان كردووە حەتمیین و هیچ لادان و خیلافێكیان تێدا نییە، بۆیە گەر قسەیەكی تر لەبارەی دونیا و سیستەمەوە بكەیت ئائەوە لادان و “انحراف” و “گومڕاییە“. دەشێت سەلەفیزمی فیكری باسی گۆڕینی دونیا بكات، بانگەشەی ئەوە بكات كە خۆی بۆ گۆڕینی جیهان تەرخانكردووە و دەبێت زوو بە زوو ئەكت بنوێنرێت تاوەكو سیستەم بگۆڕین و دونیای ئەمڕۆ و دۆخی باڵادەست قڵپ بكەینەوە، بەڵام لە خوێندنەوەیدا بۆ دۆخی باڵادەست و دەسەڵات و سیستەمدا، هەر بە كەرەستە و چەمكە كۆن و ڕزیوەكان ئیش دەكات، كاتێكش دەیەوێت دەستنیشانی شێوازی ئیشكردنی سیستەم و دەسەڵات بكات دیسان هەر بە شێوەیەكی كلاسیكی هۆكارەكان و سنوورەكان دیاریی دەكاتەوە، كاتێكش باس لە نەخشەڕێگای گۆڕانكارییەكان دەكات دیسان نەخشە و كڵێشەیەكی ئامادە و حازر بەدەست فڕێ دەداتە سەر مێز و فتوای ئەوە دەدات كە دەبێت هەمووان پەیوەست بن بەم نەخشەڕێگایەوە، چونكە ئەمە ئەو ڕێبازەیە كە “پێشینانمان” دیارییان كردووە و ئێمەیش نابێت لە ڕێبازی ئەوان لابدەین: “ئەمەیە ڕێگای ڕزگاری، ئەمەیە كەشتی نەجات”؛ هەركەسێكیش بەمەوە پەیوەست نەبێت ئەوا خائین و لادەر و دوژمنە و دەبێت لەنێو ببرێت، ئەمەیش ناودەنرێت “توندوتیژیی ڕەوا”. ئا ئەم خاڵەی كۆتایی یەكێكە لەو تایبەتمەندییانەی كە سەلەفییەتی فیكری لە سەلەفییەتی ئایینی جیادەكاتەوە، ڕووە ئایدیۆلۆژییەكەی خۆی پیشان دەدات. ئارەزووی گۆڕانكارییەكی ڕاستەقینە نا، بانگەشەی گۆڕانكارییەك كە مرۆڤ لەژێر سایەی ستەمێكەوە دەباتە ژێر سایەی ستەمێكی دیكە، دژایەتی كۆی سیستەم و ڕەگەزەكانی سیستەم نا، بەڵكو دژایەتی سیستەمێكی دیاریكراو و دروستكردنەوەی سیستەمێكی دیكە كە دەشیت چەوسێنەرتریش بێت.

( 3 )

ماركسیزم و سەلەفییەت لە كوێدا دژ بەیەكن؟ ئایا دەشێت ماركسیستێك سەلەفی بێت؟ ئایا دەشێت بانگەشەی ماركسیزم بكەین و ئەو بونیادەیشی كە ئاراستەمان دەكات بونیادێكی فەندەمێنتاڵ بێت؟ ئەمە یەكێكە لەو پرسانەی كە دەبێت لەناوەندی ڕۆشنبیریی كوردیدا و لە ڕەوتی نوێی ڕادیكاڵیزم و فیكری چەپدا، بكرێتە كێشە و پرۆبڵماتیزە بكرێت، ڕەخنەگرتن لە عەقلی سەلەفییش یەكێكە لە ئەركە هەرە ڕادیكاڵەكان. یەكێك لە بنەما هەرە سەرەتاییەكانی نێو فیكری ماركس و چەپ ئەوەیە كە هەموو شتێك لە كۆنتێكست و هەلومەرجی مێژوویی و كۆمەڵایەتی خۆیدایە، تایبەتمەندی و سیفەت و كارەكتەر و ململانێی هەر سەردەمێك جیایە لە سەردەمێكی دیكە. پەیوەندییەكانی بەرهەمهێنان و ئامرازەكانی بەرهەمهێنان، شێوازی دەسەڵات و حوكمڕانی، بەرژەوەندی و لێكدژی، ئایدیۆلۆژیا و فیكر، دیاردە و دەركەوتە، میكانیزمەكانی ئیشكردنی دەسەڵات و هەلومەرجی ئوبێكتی و ماتریالی هەر سەردەمێك جیاوازە لە سەردەمێكی دیكە. دیارە ماركس لە سەردەمی خۆیدا دیاگنۆسێكی وردی ئەم لایەنانەی كردووە. كە دەڵێین لای ماركس هەموو شتێك لە گۆڕاندایە و لە سەردەمی و كۆنتێكستی مێژوویی خۆیدایە، گرنگە ئەمە وەك بنەما وەربگرین، نەك بە هەموو ئەو سیما و كارەكتەر و تایبەتمەندییانەوە دووبارەی بكەینەوە كە لەسەردەمی ماركسدا هەبووە، گەورەترین وەفا بۆ ماركس ئەوەیە ئێمە لەسەردەمی خۆماندا بەشداربین لە بەئەستۆوەگرتنی ئەو ئەركەی كە ماركس لە سەدەی نۆزدەدا لە ئەستۆی گرت، واتە بەر لە هەر شتێك دیاریكردنێكی وردی سیستەمی سەرمایەداری، پاشان تیۆریزەكردنی ئەكت و شێوازەكانی ئەكتی بەرگریكارانە. (كە ئێرە شوێنی ئەوە نییە، تەنیا پرسەكە بەكێشە دەكەین).

با ئێستا ئەم گوتەیە تاقی بكەینەوە: «سەرمایەداریی ئەمڕۆ جیاوازە لە سەرمایەداریی سەردەمی ماركس». ئەمە بە چ مانایەك؟ بەو مانایەی كە سیستەمی سەرمایەداری بۆ ئەوەی لەو یاسا كۆمەڵایەتییە خۆی بدزێتەوە كە ماركس بەشێوەیەكی دیالەكتیكی دەستنیشانی كردووە، گۆڕانی قوڵی بەسەر خۆیدا هێناوە. ڕاستە هێڵە سەرەكییەكانی ئەم سیستەمە ماوەتەوە، دابەشبوونە كۆمەڵایەتییەكان و نایەكسانی ماوەتەوە، قۆرخكاری و چینایەتی ماوەتەوە، بەڵام كۆمەڵێكی زۆر دیاردەی نوێ و كەرەستەی نوێی ئیشكردنی سیستەم هاتوونەتە گۆرێ كە تەنیا بە چەمكە كۆنەكان شیكار ناكرێن. كاتێكیش دەڵێن سەرمایەداری خۆی گۆڕیوە، واتای ئەوە نییە بەرەو عەدالەتی زیاترچووە و میهرەبانتر بووە و دیموكراسییەت و ئازادی تێیدا هەڵكشاون، لە بنەمادا چاوچنۆكییەكانی ئەم سیستەمە بە ڕادەیەك بەرفراوان بووە كە گەیشتۆتە قۆناغێك دەشێت ناوی بنێین قۆناغی “سەرمایەداریی وەحشی”. بەڵام كێشەكەیش هەر لێرەدایە كە بۆچی سیستەم بەم ڕادەیە گەیشتووە و هەر ماوەتەوە؟ خۆ ئومێدی ڕوخانی سەرمایەداریی ئومێدێكی لە مێژینەیە و خودی ماركس و ئەنگلیز لە ساڵی 1848ـدا و دواتریش لە ساڵی 1874ـدا پێشبینیی خاپووربوونی ئەم سیستەمەیان دەكرد. بەڵام دیسان بۆچی ئەم سیستەمە هێشتایش ماوەتەوە و لە ئێستایشدا ئاسۆیەكی ڕوون بۆ لەنێوچوونی دیار نییە؟ بە پێی دیالەكتیك هەتا سەرمایەداری ستەمگەرتر و نایەكسانتر و چەوسێنەرتر بێت، ئەوەندەیش خودنامۆیی و هۆشیاری و ئەگەری ئەكت و ڕزگاری لای پرۆلیتاریایش زیاتر دەبێت، هەتا “ئەلف” زیاتر هەڵكشێت، “بێ”ـیش زیاتر هەڵدەكشێت و لەوە نزیك دەبێتەوە ببێتە ئەڵتەرناتیڤی “ئەلف”. چونكە پرۆسەكە هەلومەرجی مێژوویی و ماتریالی بڕیاری لێدەدەن و سوبێكت تەنیا دەتوانێت وەڵامی دۆخە ئوبێكتییەكان بداتەوە. كەواتە ئەوەی سوبێكتی پرۆلیتار دەیكات ڕەنگدانەوەی دۆخە ئوبێكتییەكانی خۆیەتی، هەتا لە واقیعدا پرۆلیتار بەر ناعەدالەتی و نایەكسانی و ستەمی زیاتری سەرمایەدار بكەوێت، ئەوەندەیش زیاتر هۆشیاری شۆڕشگێڕی و خۆڕێكخستن و ئیرادەی شۆڕش لەنێویدا گەشە دەكات. بەڵام بۆچی لەمڕۆدا ئەم جەمسەرە لێكدژەی سەرمایەداری لە ئاستی ئەو هێزەدا نییە كە بتوانێت سیستەم بگۆڕێت، یان لایەنیكەم بەرگرییەكی ڕاستەقینە و كاریگەری بە ڕوویدا بنوێنێت؟ ئەم پرسیارە پێویستیی بە قسەوباسی زۆر هەیە، بەڵام یەكێك لەو شیكارییانەی كە لە نیوەی دووەمی سەدەی بیستەمدا بۆ ئەم پرسیارە كرا، ئەوەبوو كە سەرمایەداری “كرێكاران”ـی ڕازی كردووە. بەڵام چۆن؟ وەڵامی ئەم پرسیارە لە سەردەمی ماركسدا ئەوەبوو كە لەڕێگەی ئایدیۆلۆژیایەكەوە ئاگایی ساختە دەرخواردی زەینی كرێكاران دراوە، بەڵام ناشێت ئەم وەڵامە بۆ ئەم سەردەمە دروست بێت، بە بێ ئەوەی گۆڕانێكی ڕاستەقینە لە خودی چەمكی ئایدیۆلۆژیادا نەكەین و خوێندنەوەیەكی نوێی بۆ نەكەین، كە دەشیت زۆر جیاواز بێت لە خوێندنەوەی ماركس بۆ ئایدیۆلۆژیا. لەمەیش زیاتر، مەسەلەكە تەنیا ئایدیۆلۆژیا نییە، بگرە لەمڕۆدا ئایدیۆلۆژیا بە تێگەیشتنە كۆنەكەی، ڕۆڵێكی ئەوتۆی نەماوە، چونكە هۆشیاریش خۆی چیتر پاڵنەرێكی بەهێز نییە بۆ دروستكردنی ڕێكخستن و ئەكت، بەڵكو خۆیشی پێویستی بە جوڵێنەر و بزوێنەری دیكە هەیە تاوەكو بتوانێت ڕۆڵێك لە بەرگری بە ڕووی سیستەمدا بنوێنێت. ئێستا دەیان ئامرازی دیكە هەیە كە دەسەڵات بتوانێت بۆ مانەوەی خۆی و ئارامی خۆی بیخاتەگەڕ. لەوانە: بەرهەمهێنانی چێژ، بەرهەمهێنانی ئێستاتیكا و فانتازیا، یارییە وەرزشییەكان، گەشتوگوزار، بەرهەمهێنانی چەوساندنەوەی ناڕاستەوخۆ لە وڵاتانی دواكەوتووندا بە نوێنەرایەتی دەسەڵاتە دیكتاتۆرەكان، بەرهەمهێنانی ترس، بەرهەمهێنانی وێنە و بەرفراوانكردنی فەزای مەجازی تا ئاستی هەڵوەشانەوەی واقیع، بەرهەمهێنانی دیسپلین، بەرهەمهێنانی نەخۆشی بایۆلۆژی و دەروونی، بەرهەمهێنانی تەكنۆلۆژیا و خێرایی زۆر، بەرهەمهێنانی عەشق و سۆزداری بە فۆڕمی بازاڕی و پاسیڤ، بەرهەمێنانی مۆدێلات لە ژیانی ڕۆژانەدا، بەرهەمهێنانی زمان و بەرهەمهێنانی زانیاری..هتد كەواتە مەسەلەكە تەنیا پەیوەست نییە بە ئایدیۆلۆژیا و بەرهەمهێنانی وەهمەوە، بەڵكو پەیوەستە بە گۆڕان لە خودی شێوازی ئیشكردنی سیستەمەكە و دەوڵەمەندكردنی كەرەستەكانی و دەستكاریكردنی هەناوی خۆی. ئەمەیش تەنیا بۆ دوورخستنەوەی چارەنووسی خۆی و چوونەدەرەوەی لەو یاسایا كۆمەڵایەتییانەی كە ماركس بۆی دیاریی كردووە، بێگومان تاڕادەیەكی زۆر لەمەیشدا سەركەوتووبووە. كەواتە بۆ ئەوەی ماركسیزم نەبێتە ئەو جۆرە ماركسیزمەی كە كۆمەڵێك ئایدیۆلۆژیست بانگەشەی بۆ دەكەن، نەبێتە سەلەفییەتی فیكری، نەبێتە پۆلیسی فیكری و دەزگای سەركوتكاریی فیكری، بۆ ئەوەی ماركسیزم لەنێوخۆیدا لە ڕەقیدا شەق نەبات، پێویستە ئایدیای نوێ، چەمكی نوێ، خوێندنەوەی نوێ، كەرەستەی نوێی فیكری، تێزی نوێ و بگرە ئاراستەی نوێیش، كە گرنگن بۆ ناسین و خوێندنەوەی ئەمڕۆی سیستەم و بەرگری، لەخۆیدا جێ بكاتەوە و لەگەڵ خۆیدا تێهەڵكێشیان بكات. گەر بمانەوێت ماركس نەمرێت ئەوا بەوە نابێ لە كۆمادا دایبنێن، بەڵكو بەوە دەبێت چۆن خۆراكی نوێی فیكری پێ ببەخشین.

( 4 )

بۆ ئەوەی ئەم پێشەكییە لە ڕادەی خۆی درێژتر نەبێتەوە، ئەوانەی باسمانكردن تەنیا كۆمەڵێك سەرنجی خێرا و سەرەداو بوون كە هەریەكەیان بابەتی توێژینەوە و وتاری دورودرێژن، هەم بە وەرگێڕان و هەم بە نووسین. بەڵام پێمباشە لێرەدا ئەم پرسیارەیش بخەمەڕوو: داخۆ سیاسەت بەوە دەبێتە سیاسەتێكی ڕادیكاڵ و كاریگەر بۆ گۆڕینی دنیا كە بێ هیچ ڕەخنەیەك ستاییش بكرێت؟ گەر لە فیكری چەپدا سیاسەت بە مانای خوێندنەوەی كایەی سیاسی و تۆخكردنەوەی لێكدژی و دۆزینەوەی كەرەستەی بەرگری بێت بە ڕووی سیستەمدا و یاخیبوون و شۆڕش بێت، ئایا دەبێت بە بێ هیچ ڕەخنەیەك تێپەڕێت و بكرێتە تابوو؟ لەم كتێبەدا “ئیتیان بالیبار” و دوو هاوڕێی دیكەی، هەوڵدەدەن بایەخ و گرنگی بۆ دیوێكی فیكری ماركس بگەڕێننەوە كە تاڕادەیەك لە نەریتی تەقلیدیی ماركسیزمدا فەرامۆشكراوە، یان كراوە بەژێر كایەی ئابوورییەوە و كراوەتە پاشكۆی ڕەخنەی ئابووری. بالیبار فەیلەسوفێكی چەپی هەرە دیار و ناسراوی فەرەنسایە، قوتابی و هاوڕێی “لویی ئالتۆسێر” بووە و لە پرۆژەی “خوێندنەوەی سەرمایە“دا بەشداریی لەگەڵدا كردووە، لێرەیشدا درێژە بەو پرۆژەیە دەدات كە لەگەڵ مامۆستاكەیدا سەرڕێگای خستووە، یەكێك لە خاڵە هەرە گرنگەكانی ئەم پرۆژەیە ڕەخنەگرتنە لە دابەشبوونە تۆبۆگرافییەكەی “ژێرخان/سەرخان”ـی نەریتی ماركسیزم. ئەم كتێبە كۆی قۆناغەكانی گۆڕانی فیكری سیاسی ماركس و ڕەخنەی ئەو بیرمەندە و هاوڕێكەیى لە سیاسەت وەك ڕەخنەیەكی سەربەخۆ بە پاڵ ڕەخنەی ئابوورییەوە، دەرخستووە. بەم جۆرە سیاسەت جۆرێك سەربەخۆیی وەردەگرێت و تەنیا لە ڕێگەی ڕەخنە لە سیاسەت خۆیەوە دەبێتە كایەیەكی كاریگەر، بەڵام بەردەوامیش پەیوەندیدارە بە ئابوورییەوە. جا بۆ ئەوەی مانایەكی دیكە بە سیاسەت بدرێت، یەكەم هەوڵ بۆ بەرهەمهێنانی سیاسەتێكی ڕادیكاڵ ئەوەیە كە، نەك تەنیا سیاسەتی دۆخی باو و باڵادەست ڕەخنە بكات و هەڵوەشێنێتەوە، بەڵكو ئەڵتەرناتیڤی دەسەڵاتی باڵادەستیش ڕەخنە بكات. لێرەدا ئەركی ئۆپۆزسیۆنی سیاسی ڕاستەقینە، “لەسیاسەتخستن”ـی ئەو سیاسەتەیە كە هەیە و بەسیاسیكردنەوەی ئەو كایانەیە كە لە سیاسەت داماڵراون، واتە پەلاماردانی كایەی باوی سیاسی، كە ساڵانێكە لە وڵاتی ئیمەدا لە “فێڵ و گزی” و “حیزبایەتی” و “سەركردەی سیاسی”ـدا بەرجەستە بووە، لەپاڵ ئەمەیشدا ڕەخنەكردنی ئەو سیاسەتەی كە دەیەوێت ئەڵتەرناتیڤی ئەم سیاسەتە باڵادەستە بخاتە ڕوو، بەم واتایە سیاسەتی ڕادیكاڵ ئەوەیە كە دژ بە مۆدێلی سیاسەتی باڵادەست دەوەستێتەوە و ڕەخنەی مۆدێلی سیاسەتی ئەڵتەرناتیڤیش دەكات، ئەمەیش لەو پێناوەدا كە “خەڵك” بێتەوە سەر شانۆی سیاسی، كە لای ئێمە “خەڵك” تەنیا كراون بە ئەندام و لایەنگر و چەپڵەلێدەر و هاهوكێش بۆ حیزبە سیاسییە باڵادەستەكان، یان كراون بە پاساوی ڕەواتیدان بە گوتارە دژەكەی ئەم دەسەڵاتە. مەرجیش نییە سیاسەت و دروستكردنی ئەكتی سیاسی بە مانای گەڕانەوە بێت بۆ مۆدێل و ئامرازە سیاسییە كۆنەكان و دووبارەكردنەوەی ئەزموونەكانی سەردەمانی پێشتر، بەڵكو مانای بەرفراوانكرنی پانتایی بەرگری و گەڕانە بەدوای چەكی نوێ و شێوازی نوێ یاخیبووندا، هەر لە ئاست و هەڵوێستە بچووكەكانی ژیانی ڕۆژانەوە هەتا دەگات بە ئەكتی گەورەی وەكو شۆڕش. لەم سەردەمەدا بۆ نواندنی بەرگری، پێویستە لەپاڵ خەباتگێڕەوەكانەوە هاككەرەكانیش هەبن؛ بەپاڵ میدیاوە پۆستەر و دیوارەكانیش وەك ڕووپەڕێكی ناسیستەماتیك هەبن؛ بەپاڵ یاخیبوونەوە دژی سیستەم عەشق و هاوڕێیەتیش هەبن؛ بەپاڵ چەكەوە مۆسیقایش هەبێت؛ چەندە گرنگە لەسەر ئاستی گەردوونی ڕزگارببین ئەوەندەیش پێویستمان بەوەیە لەئاستی ژیانی ڕۆژانەیشدا نەبینە سوبێكتی ملكەچی ئایدیۆلۆژیا و دەسەڵات (بە هەموو فۆڕمەكانییەوە)؛ چۆن پێویستمان بە گۆڕینی كۆمەڵگە و داهێنانی كۆمەڵگەیەكی دیكە هەیە، ئاوایش پێویستمان بە داهێنانی ستایلی دیكەی ژیان وبیركردنەوە هەیە. لە هەموویشی گرنگتری ئەوەیە: چۆن چەپ بین و سەلەفی نەبین، چۆن شۆڕشگێر بین و فاشیست نەبین. 

هاوار محەمەد