بوون، عەدەم و نیگەرانی

پاول تیلێش

وەرگێڕانی: هاوار محەمەد

•     ئۆنتۆلۆژیای نیگەرانی و واتای عەدەم 

      جوامێریی بریتییە لە جەختكردنەوە لەسەر خود، بە بێ بەهەندوەرگرتنى ئەو شتەى كە مەیلى بۆ ڕێگرتنی نێوان سوبێكت و جەختكردنەوەی لەسەر خۆی هەیە، جا دۆكترینە جیاوازەكانی "فەلسەفەی ژیاندۆستی"ـی ستۆیسیزم و نیو ستۆیسیزمەكان بە شێوەیەكی جددی تاوتوێی ئەو بوارەیان كردووە و جەختیان لێ‌ كردۆتەوە كە جوامێری بەڕوویدا دەوەستێتەوە، ئەوەش لەبەرئەوەی ئەگەر بوون لەمیانەی ژیان یان پەرەسەندن یان بوونبە (صیرورە Becoming)وە ڕاڤە بكەین، ئەوا دەبێت هەر لە بنەڕەتەوە وا لە عەدەم بڕوانین كە بۆ بوون سەرەكی و حاشاهەڵنەگرە، وتنی ئەم ڕاستییە ئەوە ناسەپێنێت دان بە پێشنۆرەیی بوون بەسەر عەدەمدا بنێین، بەڵكو وا دەخوازێت لە خودی بنەڕەتە ئۆنتۆلۆژییەكەیدا لە عەدەم بكۆڵینەوە، خۆ ئەگەر كەسێك وا لەبارەی جوامێرییەوە بدوێت كە كلیلی دەروازەكەیە بۆ ڕاڤەكردنی خودی بوون ئەوا دەشتوانێت بڵێیت ئەم كلیلە هەر ئەوكاتەی دەروازەی بوون ئاوەڵا دەكات هاوكات دەمانگەیەنێتیش بە بوون و نەبوون و یەكێتی ئەم دووانە.

     عەدەم یەكێك لەو چەمكە فەلسەفییانەیە كە زۆر مشتومڕی سەخت و بەپێزی لەبارەوە كراوە، پارمێندیس هەوڵیدا بەتەواوی وەك چەمكێكی فەلسەفی وەلای بنێت، وەلێ‌ بۆ ئەوەی ئەم كارە بكات دەبوو قوربانی بە ژیان بدات، دیسان دیمۆكۆیتس باسی كردووە و بەو بۆشاییە قووڵەی بەراورد كردووە كە جوڵە و دینامیك دەكاتە شتێكی شیاو. ئەفلاتوون تاوتوێی چەمكی عەدەمی كردووە چونكە بە بێ‌ ئەم چەمكە بەراوردكردنی بوون بە جەوهەری پەتی ختورەی بە زەیندا نەدەكرد، ئەرستۆش بۆ جیاكردنەوەی نێوان وێنە و مادە نەیتوانی خۆیی لێ‌ لابدات، بۆ ئەفلۆتینیش كەرەستەی پێویستی مسۆگەری خستە بەردەست, ئەویش بە وەسفكردنی لەدەستدانی خودی مرۆیی لە لایەنی ڕوحییەوە، بۆ ئۆگەستینیش ئامرازی ڕاڤەكردنی ئۆنتۆلۆژییانەی هەڵەی مرۆیی ڕەخساند و بۆ دیۆنیزۆسی ساختەیش (pseudo- Dionysius) بووە كۆڵەكەی دۆكترینە سۆفیگەرییەكەی لەبارەی خوداوە، جاكوب بۆهیمیەی سۆفیی پرۆتستانتیش، كە یەكێكە لە فەیلەسوفە ژیاندۆستەكان، ئەو گوزارشتە تەقلیدییەی خستەڕوو كە دەڵێت سەرجەمی شتەكان ڕیشەیان وا لەنێو ئەرێ‌ و نەرێدا، لای لایبنیتز عەدەم وا لەنێو پرەنسیپی موتەناهی و خراپەدا، لای كانت وا لەنێو تەناهیبوونی وێنە هەمەكییەكاندا، دیالەكتیكی هیگڵیش نەرێكار لە سروشت و مێژوودا دەكاتە هێزێكی دینامیكی. زیاد لەمانیش فەیلەسوفە ژیاندۆستەكان هەر لە شیلینگ و شۆپنهاوەرەوە تێرمی "ویست"ـیان وەك كاتیگۆرییەكی ئۆنتۆلۆژییانەی بنەڕەتی بەكارهێناوە، چونكە هێزی نەرێكردنی خۆیی هەیە بێ‌ ئەوەی خودی خۆی لەدەست بدات. لای فەیلەسوفانێكی تری وەك بیرگسۆن و هوایتهێدیش چەمكەكانی پەرەسەندن و بوونبە (صیرورە  Becoming) كتومت چۆن پێویسیان بە بوون هەیە ئاوهاش پێویسیان بە عەدەمە، فەیلەسوفە بوونگەرا نوێیەكانیش بەتایبەت هایدێگەر و سارتەر چەمكی عەدەمیان بردە نێو ناوجەرگەی هزری ئۆنتۆلۆژیی خۆیانەوە، بێردیاییڤ-یش كە بە شوێنكەوتەی دیۆنیزۆس و بۆهیمیە دادەنرێت، ئۆنتۆلۆژیایەكی لەبارەی عەدەمەوە پەرەپێدا كە پاساوی ئازادیی "من- بوون" me-ontic ـی ڕاستەقینەی لە خودا و مرۆڤدا دەدایەوە. ئەم ڕێگە فەلسەفییانە بۆ بەكارهێنانی چەمكی عەدەم، دەكرێت لەژێر ڕۆشنایی باكگراوندی ئەزموونی ئایینی بۆ فەنابوونی هەموو بوونەوەران و هێزی پارێزەرانەی ڕوح لەنێو ڕوحی مرۆڤایەتی و مێژوودا لێیان بڕوانرێت، لە چوارچێوەی مەسیحیەتیشدا دەبینین ئەم نەرێكارانە وێڕای دۆكترینی ئافەریدەكردن پێگەیەكی یەكلاكەرەوەشیان هەیە. لە چەند بابەتێكی چیرۆكە ئینجیلیەكاندا پرەنسیپی دژایەتیكردنی شەیتانییانە بەرامبەر بە شتە خوداییەكانمان بۆ دەردەكەوێت، كەچی وێڕای ئەمەش دەبینین ئەم دژایەتییە بەشداری لە هێزی خواوەندانەدا دەكات.

       لە ژێر ڕۆشنایی ئەم هەڵوێستەدا گرنگە ئاماژە بەوە بدەین كە هەندێ‌ لە لۆژیكییەكان نكوڵی لەوە دەكەن عەدەم سروشتێكی چەمكییانەی هەبێت و هەوڵدەدەن بە تەواوی لە بواری فەلسەفەی بسڕنەوە تەنیا لە یەك حاڵەتدا نەبێت ئەویش بوونیەتی بەشێوەی حوكمگەلێكی نەرێكار، ئەوەش لەبەرئەوەی لە ڕوانگەی ئەوانەوە پرسیارەكە ئەمەیە: ئەو شتە چییە كە ڕاستەقینەی حوكمە نەرێكارەكانمان دەرهەق بە خەسڵەتی بوون بۆ دەگوازێتەوە؟ ئەی مەرجە ئۆنتۆلۆژییەكانی حوكمە نەرێكارەكان چین؟ ئەو بوارە چۆن شێوە دەگرێت كە حوكمە نەرێكارەكان دەكەنە شتێكی شیاو؟ ئەوە جێگای گومان نییە كە عەدەم چەمكێك نییە وەك باقی چەمكەكانی تر. عەدەم نەرێكردنەوەی سەرجەم چەمكەكانی ترە، بەڵام لەبەرئەوەی بەم جۆرەیە هەڵگری هزرێكە كە ناكرێت فەرامۆشی بكەین، بەڵكو وەك مێژووی هزری مرۆیی ڕوونی كردۆتەوە، دوای چەمكی خودی بوون ئیدی عەدەم گرنگترین چەمكی فەلسەفییە.

      ئەگەر پرسیار لە كەسێك بكەیت چۆن چۆنی عەدەم بە خودی بوونەوە پەیوەست دەكرێتەوە؟ ئەوا دەكرێت ئەو كەسە تەنیا بە میتافۆر وەڵام بداتەوە و بڵێت بوون خۆی و عەدەمیش "لەخۆ دەگرێت". بوون لەنێو خۆیدا عەدەم لە خۆ دەگرێت وەك ئەوەی هەمیشە هەیە بەڵام بە بەردەوامی لە پەرەسەندنی ژیانی خوداییدا سەركوت دەكرێت، بوون بناغەی هەر شتێكە كە شوناسێكی مردوو و بێ‌ جووڵە و بێ‌ صیرورەى نییە، چوون ئافراندنێكە كە ژیانی تێ‌ دەدەمێت و بەردەوام بەشێوەیەكی داهێنەرانە جەخت لەسەر خۆی دەكاتەوە و عەدەمەكەی خۆی سەركوت دەكات، ئەو وەك بوونێك ئایدیاڵێكە بۆ جەختكردنەوە لەسەر خود لە هەر قەوارەیەكی دیاریكراودا و سەرچاوەی جوامێرییە لە پێناو بووندا.

      زۆر جار جوامێریی وا ڕوون دەكرێتەوە وەك ئەوەی توانای جووڵەیە بۆ سەركوتكردنی ترس، واتای ترسیش بە ڕوونی دیارە و پێویست ناكات لە ناوەڕۆكەكەی بكۆڵینەوە، بەڵام دەروونزانی بە هاوكاری لەگەڵ فەلسەفەی بوونگەراییدا، لەم دەیانەی دواییدا گەیشتنە دانانی هێڵگەلێكی پتەوی لێكجیاكردنەوە لەنێوان ترس و نیگەرانی و دانانی پێناسەگەلی وردتر بۆ هەر یەكێك لەم دوو چەمكە، شیكارییە سۆسیۆلۆژییەكانیش لەم قۆناغەی ئێستاماندا بایەخی نیگەرانییان وەك كۆمەڵێك دیاردە ڕوون كردۆتەوە، ئەدەبیات و هونەریش نیگەرانییان كردۆتە بابەتێكی سەرەكی بۆ داهێنانەكانیان، جا چ لە ڕووی ناوەڕۆكەوە بێت یان لەڕووی فۆڕمەوە، ئەمانە لایەنیكەم بوون بە مایەی هۆشیاربوونەوەى گروپە ڕۆشنبیرانەكان بە نیگەرانییەكانی خۆیان و قووڵبوونەوەی ئاگایی ڕای گشتی بە تێما و هێماكانی نیگەرانی، بۆیە لەمڕۆژگارەدا نیگەرانی بۆتە بابەتێكی بەڵگەنەویست و دەتوانین ئەم سەردەمەی خۆمان بە "سەردەمی نیگەرانی" (age of anxiety) ناوبنێین، وتنی ئەمەیش هەم بۆ ئەوروپا و هەم  بۆ ئەمریكاش دروستە.

      وێڕای ئەوانەیش پێویستە ئۆنتۆلۆژیای جوامێریی ئۆنتۆلۆژیای نیگەرانییش بگرێتەوە، چونكە ئەم دووانە بەنێو یەكدا چوون و دووریش نییە لەژێر ڕۆشنایی ئۆنتۆلۆژیای جوامێریدا هەندێك لایەنی سەرەكی نیگەرانیی ڕوون ببنەوە، جەختی یەكەم لەسەر سروشتی نیگەرانی ئەمەیە: نیگەرانی ئەو دۆخەیە كە بوونێك ئاگامەندی بەرامبەر بە عەدەمە پۆتێنشیالەتییەكەی دەبێت، دەكرێت هەر ئەم گوزارشتە بەم جۆرە كورت بكەینەوە: نیگەرانی بریتییە لە ئاگاییەكی وجودی بە عەدەم، سیفەتی "وجودی" لەم گوزارشتەدا واتای ئەوەیە مەعریفەیەكی ئەبستراكت بە عەدەم نابێتە مایەی نیگەرانی، بەڵكو ئاگامەندی بەوەی عەدەم بەشێكە لە بوونی تایبەتیمان ئەم نیگەرانییە دروست دەكات، دەركبردن بە فەنابوونی گشتەكیمان و ئەزموونی مەرگی ئەوانی دیكە نابنە مایەی نیگەرانی، بەڵكو ئەو جێكەوتانە نیگەرانمان دەكەن كە ئەم ڕووداوانە بەردەوام بەسەر ئاگایی شاراوەمانەوە جێیان دەهێڵن، بەوەی كە هەر دەبێت بمرین؛ نیگەرانی بریتییە لە تەناهی ]کۆتادارى/پایاندارى[ و مرۆڤیش وەك تەناهیی تایبەت بەخۆی لەگەڵیدا دەژی، ئەمە نیگەرانیی ئاسایی مرۆڤە وەك مرۆڤ و بگرە بەشێوەیەك لە شێوەكان نیگەرانیی سەرجەم بوونەوەرە زییندووەكانە، ئەمە نیگەرانییە لە عەدەم، ئاگامەندی مرۆڤە بە تەناهی خۆی وەك مرۆڤ.

•     پێك پەیوەستیی ترس و نیگەرانی

     ترس و نیگەرانی هەردووكیان یەك بنەڕەتی ئۆنتۆلۆژییان هەیە بەڵام لە ڕاستیدا هەمان شت نین، ئەمە هەمووان ئەیزانن، بەڵام زێدەڕوییش لە نزیكایەتی ئەم دوو چەمكەدا كراوە بە جۆرێك كە بەرپەرچدانەوەی ئەم زێدەڕوییە لە جێی خۆیدایە و تەنیا ئەم زێدەڕەوییەى لێك نزیكەیشیان ناڕەوێنێتەوە, بەڵكو زێدەڕەوی لە حەقیقەتی بوونی جیاوازی تەواو لەنێوانیشیاندا دەسڕێتەوە، ترس وەك نیگەرانی نییە، چوونكە ترس بابەتێكی دیاریكراوە كە دەكرێت ڕووبەڕووی ببینەوە و شی بكەینەوە و تێیپەڕێنین و لەگەڵیدا بژین (زۆرینەی نووسەران لەسەر ئەم خاڵە كۆكن)، مرۆڤ دەتوانێت لەبەرامبەر ئەم بابەتەدا هەڵسوكەوت بنوێنێت و لەم هەڵسوكەوتەیشدا دەتوانێت بەشداری لە بابەتەكەدا بكات تەنانەت ئەگەر بەشێوەی بەگژداچوونەوەیشی بێت، بەم شێوەیە كەسەكە دەتوانێت ئەم بابەتە بكاتە پانتایی جەختكردنەوەی لەسەر خودی خۆی. جوامێریش دەتوانێت بەڕووی سەرجەم بابەتەكانی ترسدا بوەستێتەوە چونكە بابەتگەلێكن دەكرێت تێیاندا بەشداريی بكەین، هەروەها جوامێری ئەتوانێت ئەو ترسە بگرێتە خۆی كە دەرهاویشتەی بابەتێكی دیاریكراوە، چوون ڕادەی ئەو ترسە هەرچەندێكیش بێت كە لەم بابەتە دەكەوێتەوە، وەلێ‌ بەرمان دەكەوێت و بەشداریمان پێدەكات و ئێمەیش تێیدا بەشداریی دەكەین، دەتوانین بڵێین هەتا بابەتێك جێی ترس بێت دەتوانین لەڕێگەی خۆشەویستییەوە بە واتای بەشداری-تێدا-كردن لەنێوی بەرین.

     بەڵام دەرهەق بە نیگەرانی دۆخەكە بەم جۆرە نییە، چونكە نیگەرانی بابەتێكی دیاریكراوی نییە، یان باشتر بڵێین –ئەمەش لە ڕواڵەتەدا دژیەك دەردەكەوێت- چونكە بابەتەكەی بریتییە لە نەرێكردنەوەی سەرجەم بابەتەكان و ئینجا بەشداری تێدا كردن و تێكۆشان و خۆشەویستی دەبنە كۆمەڵە هەوڵێكی مەحاڵ، خۆ ئەو كەسەی تووشی نیگەرانی هاتووە –بە ئەندازەی  ئاوەژووبوونەوەی گینگەڵەكانی نیگەرانبوونەكەی- تەنیا خۆی بەدەستەوە دەدات بێ‌ ئەوەی بۆ بەڕوودا وەستانەوەی ئەم نیگەرانییە كۆمەك و یارمەتی لە هیچ كەسێك وەربگرێت، دەتوانین ئەم حاڵەتی دەستەپاچەییە بەرامبەر بە نیگەرانی لای مرۆڤ و ئاژەڵیش ببینینەوە، نیگەرانی لە ونكردنی ئاراستە و پەرچەكرداری نەگونجاو و لەدەستدانی مەبەستدا (مەبەست: واتە پەیوەستی بوون بە کۆمەڵێک ناوەڕۆكەوە كە واتاكەی وا لەنێو زانین و ویستدا) گوزارشت لە خۆی دەكات، هۆكاری پشت ئەم ڕەفتارە, كە هەندێ‌ كات شێوەی سەیر و سەمەرە بەخۆیەوە دەگرێت, بریتییە لە ونكردنی بابەتێك كە تاكی تووشی ناڕەحەتيی حاڵەتی نیگەرانی كردووە، چونكە كەسەكە دەیەوێت تەركیز بخاتە سەری، كەچی تاكە بابەت كە هەبێت بریتییە لە خودی هەڕەشە نەك سەرچاوەی هەڕەشەكە، چونكە ئەم سەرچاوەیە "عەدەم"ـە.

      ڕەنگە كەسێك بڵێت ئەم "نا- شت"ـە هەڕەشەكارە كە شاراوە و بێ‌ ئەدگار و دیارینەكراوە و ئەگەری ئەوەی هەیە بمانخاتە نێو مەترسییەكی كردەییەوە، ئایا لەو چركەساتەدا كە بابەتی "دیار و زانراو"ی ترس دەردەكەوێت ئیدی ئەم نیگەرانییە لەبەین ناچێت و ناڕەوێتەوە؟ ئەو كات ئیتر نیگەرانی دەگۆڕێت و دەبێت بە ترس لە نادیار، بەڵام ناكرێت ئەمە شیكارییەكی تەواو گونجاو بێت بۆ نیگەرانی چونكە بوارگەلێكی بێ‌ پایانی نادیار هەن كە بۆ هەر تاكێك جیاوازن و بێ‌ هیچ نیگەرانییەكیش ڕووبەڕووی دەبنەوە، بۆیە لێرەوە ئەوەی لە نیگەرانیدا ڕووبەڕوومان دەبێتەوە نادیارە لە تایپێكی تایبەت، نادیارێكە كە بە پێی سروشتی خۆی ناكرێت بە زانین گەمارۆی بدەین چونكە عەدەمە.

     ترس و عەدەم دوو شتی لێك جیاوازن بەڵام لەیەك دابڕاو نین و هەر یەكێكیان لەوی دیكەیشیاندایە: ترۆپكی ترس نیگەرانییە، نیگەرانیش هەوڵدەدات خۆی بگۆڕێت بۆ ترس، ترس بریتییە لە سڵكردنەوە لە شتێك، ڕەنگە ئازارێك بێت یان قەبوڵنەكردن لەلایەن كەسێك یان گروپێكەوە، یاخود لەدەستدانی شتێك  یان كەسێك یان ترس لە چركەساتی مردن، بەڵام لە پێشبینیكردنی مەترسیدا كە ڕیشەكانی وا لەنێو ئەم شتانەدا ئەوەی مایەی ترسە ئەو نەرێكردنە نییە كە ئەم شتانە بۆ سوبێكت دەیانهێننە گۆڕێ‌، بەڵكو ئەوەی مایەی ترسە نیگەرانییە لە هەمبەر پێویستییە شیمانەییەكانی ئەم نەرێكردنە، نموونەی زەق و ڕەنگە لە نموونەیش زیاتر بۆچوونی كەسێك بێت لەبارەی ئەوەی كە دەبێتە قوربانی نەخۆشییەك یان ڕووداوێك و بەم هۆیەشەوە دواتر لە ئازاردا دەتلێتەوە و هەموو شتێك لەدەست دەدات، بە ئەندازەی ڕەنگدانەوەی ئەو شتەی كە لە نیگەرانیدا ڕووبەڕوومان دەبێتەوە ئەو بابەتەی كە لەهەمبەرییەوە دەكەوینە نێو بوونەوە بریتییە لە نادیاری ڕەهای پاش مەرگ واتە ئەو عەدەمەی كە تەنانەت ئەگەر خەرەندەكەی بەو بۆچوونانەیش پڕبكەینەوە كە لە ئەزموونی ئێستاكەمانەوە هەڵدەقوڵێن، هێشتا هەر بە عەدەم دەمێنێتەوە، ئەو خەونانەی لە موناجاتەكانی هاملێتەوە هاتوونەتە كایەوە "ببیت یان نەبیت" to be or not to be كە دەكرێت دوای مەرگ بەدوامانەوە بێت و هەموومان دەكاتە كەسێكی ترسنۆك، بەڵام بەهۆی ناوەڕۆكە دیارەكەیەوە نا بەڵكو بەهۆی توانایەوە بۆ بەرجەستەكردنی هێماكانی هەڕەشەی عەدەم، یان ئەگەر بمانەوێت گوزارشتە ئاینییەكان بەكار بهێنین دەڵێین "مەرگی نەمر"، هەروەها ئەو ڕەمزانەی دۆزەخ كە دانتێ‌ دایهێناون دەبنە مایەی نیگەرانی نەك بەهۆی بۆچوونە بابەتییەكەیەوە بەڵكو لەبەرئەوەی گوزارشت لە "عەدەم" دەكەن، عەدەمێك كە لە نیگەرانی هەستكردن بە تاوانەوە دەكەوێتەوە بۆیە لەگەڵ گەرمایی ئەم دۆزەخەیشدا دەژی، دەشكرێت هەر یەكێك لەو هەڵوێستانەی كە لە دۆزەخەكەی دانتێ‌ دا ڕوون كراونەتەوە ڕووبەڕووی جوامێریی بكرێنەوە لەسەر بنەمای بەشداریكردن و خۆشەویستی، بەڵام هەڵبەت مەبەست لەمە ئەوەیە كە بگووترێت ئەمە نامومكینە، بە دەربڕینێكی تر ئەوانە هەڵوێستگەلی ڕاستەقینە نین بەڵكو سیمبولن بۆ ئەو شتانەی كە بابەتێكی دیاریكراویان نییە، واتە عەدەم.

       ترس لە مەرگ ڕەگەزی نیگەرانی لە هەر ترسێكدا دەردەخات. نیگەرانییەك كە دەستكاری نەكراوە و ناكرێت بگۆڕدرێت بۆ ترس لە بابەتێك، واتە نیگەرانی ئەبستراكت و ڕووت "naked anxiety"، هەمیشە نیگەرانییەكە لە عەدەمی ڕەها، نیگەرانیش یەكەمجار وامان پیشان دەدات شعورێكی ئازاراوییە بەوەی ئێمە بێ‌ تواناین لە چارەسەركردنی مەترسی هەڵوێستێك، وەلێ‌ شیكارییەكی وردتر بەسە بۆ ئەوەی بۆمان ڕوون ببێتەوە نیگەرانی لەبارەی هەڵوێستی مرۆیی وەك ئەوەی هەیە شتێكە كە ڕێی تێدەچێت لە نیگەرانی بەرامبەر هەر هەڵوێستێكی تایبەتیشدا هەبێت. نیگەرانی لە بێتوانایی مرۆڤ لە پاراستنی بوونی خۆی لە قووڵایی سەرجەم جۆرەكانی ترسدا لە خۆ گیراوە و هەر ئەوەیش تێیدا ڕەگەزە ترسێنەرەكەیەتی، ئینجا لەو ساتەوەختەدا كە "نیگەرانیی ئەبستراكت" بەسەر عەقڵدا زاڵ دەبێت ئیدی ئەو بابەتانەی كە پێشتر مایەی ترس بوون ئیدی بابەتگەلی دیاریكراو نین، بەڵكو وەك هەمیشە بەشێوەی بەشەكی دەردەكەون، واتە وەك نیشانە بۆ نیگەرانییە سەرەكییەكەی مرۆڤ، بەم جۆرە ]ئەم نیگەرانییە ئەبستراكتە[ دوورە دەستە لەوەی تەنانەت هێرشی زۆر جوامێرانەیشی بكرێتە سەر.

      ئەم هەڵوێستە سوبێكتە نیگەرانەكان پاڵ پێوە دەنێت بۆ دروستكردن و پیساندانی بابەتەكانی ترس، بۆیە نیگەرانی تێدەكۆشێت ببێتە ترس، چونكە لەمیانەی بوێرییەوە بەرپەرچی ترس دەدرێتەوە، مەحاڵیشە هەر بوونەوەرێك خۆی لەبەردەم نیگەرانی ڕووتدا ڕابگرێت كە لە زیاتر لە ماوەیەكی زەمەنی بخایەنێت، ئەو كەسانەی كە لەم ساتەوەختانەدا ژیاون: بۆ نموونە وەك بۆچوونی سۆفییەكان لەبارەی "شەوی ڕوح"ـەوە، یان مارتن لۆتەر لەژێر باری نائومێدیی هێرشی شەیتانەكاندا، یان زەردەشت لە ئەزموونی "دەستپیسییە گەورەكە"دا كە خامەكەی نیچە كەسایەتییەكەی داهێناوە، قسەیان لەبارەی ئەو تۆقینەوە كردووە كە لەم ساتە وەختانەدا هەبووە، تۆقینێك كە وێنا ناكرێت و عەقڵ نایبڕێت، بۆیە هەمیشە لەو ڕێگەیەوە هەوڵی لابردن و ڕەواندنەوەی ئەم تۆقینە دراوە كە نیگەرانییەكە بگۆڕدرێت بۆ ترس لە شتێك جا بە چاوپۆشین لە چییەتی شتەكە، خۆ –وەك كاڵڤن دەڵێت- عەقڵی مرۆیی تەنیا دروستكەری هەمیشەیی هزرە هەڵەكان نییە، بەڵكو هەمیشە دروستكەری ترسەكانیشە، بۆیە لە حاڵەتی یەكەمیاندا بۆ هەڵهاتن لە خودا ئەو هزرانە دروست دەكات و لە حاڵەتی دووەمیشدا بۆ هەڵهاتن لە نیگەرانی ئەو ترسانە دروست دەكات، ئەم دوو هەڵهاتنەش پەیوەندییان بە یەكەوە هەیە، چونكە ڕووبەڕووبوونەوەی ڕاستەقینەی خواوەند واتە ڕووبەڕووبوونەوەی مەترسی ڕەهای عەدەمیش، "ڕەهای ڕووت" (كە یەكێكە لە گوزارشتەكانی لۆتەر) "نیگەرانیی ڕووت" "naked anxiety" ـیش بەرهەم دەهێنێت چونكە ئەمە دەرەتانی هەر جەختكردنەوەیەكی بنجبڕە لەسەر خود نەك بابەتێكی گریمانكراوی ترس و جوامێریی، بەڵام دواجار هەوڵەكانی گۆڕینی نیگەرانی بۆ ترس بە شكست دەگات، چونكە لە نێوبردن و ڕەواندنەوەی نیگەرانیی بنەڕەتی و سەرەكی مرۆڤ، كە نیگەرانیی بوونەوەری فانییە لە هەڕەشەی عەدەم، لە توانادا نییە و لەدەست نایەت چونكە ئەو خۆی لە بووندایە و سەر بە بوونە.  

ئەم وەرگێڕانە لەم دوو سەرچاوەیەوە دەستخراوە:

- بول تیلیش: الشجاعة من أجل الوجود، ترجمة: كامل یوسف حسین، المؤسسة الجامعیة للدراسات و النشر، الطبعة الثانية، بیروت، 1987، ص45-50.                

- Paul Tillich: The Courage to be, Yale University Press, New Haven& London, 2000, P.32-36. 

تێبینى: ئەم وتارە لە "ڕوانگە و ڕەخنە"ى ڕۆژنامەى چاودێر بڵاوبۆتەوە.