سەردەمی وێنە

عەبدوسەلام بنعەبد عالی

وەرگێڕانی: هاوار محەمەد

دەتوانین بڵێن ئەم سەردەمەمان بە چەندین مانا سەردەمی وێنەیە. ڕەنگە گرنگترین مانا، كە بنەمای سەرجەم ماناكاتی تریشە، ئەوەبێ كە ئەم سەردەمە وێنەی لە ناوەڕۆك، شێوەی لە كرۆك، ڕواڵەتی لە زانین، بونیادی لە مانا، دیاری لە نادیار، ڕووكاری لە قووڵایی، میتۆدی لە بابەت بەلاوە گرنگترە، لەمەیشەوە دەتوانین بڵێین ئەم سەردەمەمان سەردەمی بونیادە.

میشێل فۆكۆ ڕوونی كردەوە جەمسەرەكانی مۆدێرنە، هەر لە سەدەی نۆزدەوە چەندین گۆڕانكاری "قووڵ"ـی بەسەر ئەو شوێنانەدا هێناوە كە نیشانە و هێماكان تێیدا بڵاوبوونەتەوە و هەر لەم شوێنانەیشەوە شایەنی دەستنیشانكردنن. ئیدی هێماكان بە پێی ڕەهەندێكی ئەوتۆ دوا بە دوای یەك ڕیز بوون كە "دەتوانین پێ بڵێین ڕەهەندی قوڵایی، بە مەرجێك پێمان وا نەبێت مەبەستمان لەم ڕەهەندە ڕەهەندی قوڵایی ناخەكییە، بەڵكو دەبێت وەك ڕەهەندی قوڵایی دەرەكی لێێ‌ تێبگەین".

ئەم قوڵاییەى سەتح، یان ئەم سەتحە قووڵە، هەڵوەشاندنەوەی ئەو دوالیزمە میتافیزیكییەیە كە ڕووكار لە قوڵایی و نادیار لە دیار و شێوە لە ناوەڕۆك جیا دەكاتەوە و پێی وایە وێنە تەنیا توێكڵێكە و كاكڵەكەی داپۆشیوە، ڕواڵەتێكە ناوەوەی شاردۆتەوە و بڕوای بە بوونێكی ڕاستەقینەی ناخ هەیە و باوەڕی بە ڕووكارێكی ڕەقە كە هەقیقەتی شتەكانی داپۆشیوە.

جێگیریی "ڕەهەندی قوڵایی دەرەكی" واتای ئەوەیە سەتح جگە لە خۆی هیچ شتێكی دیكە ناشارێتەوە، قوڵاییش هیچ نییە جگە لەو ڕووكارەی وا بەسەر دوالیزمێكدا دابەش كراوە و لەمەیشەوە ئەگەر ماسكێكیش هەبێت هیچ شتێك لە پشتییەوە نییە. ئەوەیش گەڕاندنەوەی دەرەوەیەكی گشتی و هاوبەشە كە پەردەپۆش كرابوو, یان دووبارە گرنگیدانەوەیە بەو وەهمەی وا ڕووكار لامان دروست دەكات بۆ ئەوەی نەهێڵێت خۆی وەك ڕووكار ببینین. ئیدی "ڕووكار" تەنیا ڕووكار نییە، بەڵكو چڕی و بە بڕشتی خۆی پیشان دەدات تا ببێتە "سەتحێکى قووڵ".

ئەم هۆشە ڕووكارویستە زیاتر لە بەرهەمە هونەرییەكاندا دەردەكەوێت. ئایا بەرهەمی هونەری ستایشی وێنە و شێوەیە؟ پەیکەرتاشى چییە، نیگاركێشان و میوزیك چییە ئەگەر شێوە نەبن؟ ڕەخنەگری وا هەیە هەر بەوەندە ڕا ناوەستێ،‌ بەڵكو پێی وایە شیعر و ڕۆمانیش شێوەن "شێوەن و بەس". (بلانشۆ).

وتەیەكی نیچە هەیە دەڵێت:"ڕواڵەت لای من ماسكێكی بێ‌ گیان نییە. ڕواڵەت بەلای منەوە ژیان خۆیەتی، ژیان و چالاكی". ڕەنگە ئەمەیش ڕاڤەی ئەوە بكات كە بۆچی فەیلەسوفی گەڕانەوەی ئەبەدى سەرسامی گریكەكان بووە، ئەوان پێیان وابوو "مانەوە لە ڕووكاردا، لە سەر بەرگ، لە سەر توێكڵ و پێست" باشترە لە قووڵایی. ئەوان "ڕواڵەتیان دەپەرست و باوەڕیان بە شێوە و وێنەكان هەبوو"، ئەوان "لە زۆر قووڵبوونەوەیاندا.. هاتبوونەوە سەر سەتح".

كەواتە با ڕووكارویست بین، با شەیدای وێنە و شێوەكان بین، با پێمان وا بێت مانا لە بونیاددا و ناوەوە لە ڕواڵەتدا و ناوەڕۆك لە شێوەدایە.

سەرچاوە: عبدالسلام بنعبد العالی: پقافە اڵاژن و پقافە العین، دار توبقال للنشر، الگبعە الپانیە، المغرب، 2008.