عەبدوسەلام
بنعەبد عالی
وەرگێڕانی:
هاوار محەمەد
بەهۆی كاریگەری چەند هۆكارێكەوە كە فۆكۆ دەیانگەڕێنێتەوە
بۆ سەدەی حەڤدەی ئەوروپا "بنەمای نووسەر لە هەڕەمەكیبوونی گوتار قوتاری بوو،
ئەویش بەهۆی شوناسێكەوە كە شێوەی تاكایەتی یان من-ی بەخۆیەوە گرت". جا بۆئەوەی
ڕاڤەی كتێبەكان بكەین دەستمانکرد بە لێکۆڵینەوە لەو جەمسەرەى كە بەرهەمی دەهێنان.
بۆیە نووسەر بووە بنەمای كۆكردنەوەی گوتار و یەكێتیی واتاكانی و بنەڕەتەكەی. نووسەر
بوو كە ڕێی دەدا ڕاڤەی ئەو دەرەنجامانە بكەین وا لە ڕوودانی ڕووداوێكی دیاریكراو دەكەوتنەوە،
هەر ئەویش بوو كە گۆڕان و بەرزونزمییە جیاوازەكانی نووسینەكەی بۆ ڕاڤە دەكردین، ئەوەیش
لەڕێگەی بەدواداچوون بۆ سەربردەی ژیانی و شیكردنەوەی ئینتیما كۆمەڵایەتییەكەی و هەڵوێستە
چینایەتییەكەیەی و دەرخستن و باسكردن لە پرۆژە فیكرییە سەرەكیەكەی.
كەواتە نووسەر ئەو پرەنسیپە بوو هەلی لەنێوبردنی
ئەو لێكدژییانەی دەڕەخساند كە دەشیا لە زنجیرەیەك دەقدا دەر بكەون: دەبوو، لە هزرەكانی
یان ئارەزووەكانیدا، لە خودئاگای یان ناخودئاگایدا، خاڵێك هەبێت لێكدژییەكان هەڵوەشێنێتەوە
و ڕەگەزە ناكۆكەكان لە یەكتر ببەستێتەوە، یان لایەنی كەم لێكدژییەكان لە دەوری بنچینە
و بنەڕەتێك ڕێك بخات. "نووسەر ڕوانگەیەكی دیاریكراوی دەربڕینە كە بە یەكسانی
لەنێو بەرهەمەكانی و ڕەشنووسەكانی و نامەكانیدا دەردەكەوێت". هەر بەهۆی ئەوەوە
كۆدەبنەوە و و هەر لەویشەوە ڕاڤەیان دەكرێن.
وێڕای ئەوەی قەڵەمڕەویی نووسەر هێشتایش زۆر
بەهێزە، كەچی ئاشكرایشە كە دەمێكە هەندێك نووسەر هەوڵیان داوە بیخەنە لەرزین و پاشەكشەی
پێ بكەین. مالارمێ یەكەم كەس بوو ئەوەی ڕوون كردەوە پێویستە زمان خۆی جێگای هەر
شتێكی تر بگرێتەوە كە تا ئەو سەردەمە خۆی بەخاوەنی ئەو زمانە دەزانی. ئەوە زمانە
قسە دەكات. وەك بارتیش دەڵێت ئەگەر من بنووسم "مانای وایە، یەكەمجار لەڕێگەی
سڕینەوەی خۆمەوە، خۆم دەگەیەنم بەو خاڵەی كە نەك (من) بەڵكو زمان ئیشی تێدا دەكات".
ئەم كەمكردنەوەیە لە ڕۆڵی نووسەر تا ڕادەی
كوشتن و سەركوتكردنیشی پەرەیسەند، بۆیە هەندێك نووسەر لەبارەی "مەرگی نووسەر"ەوە
دووان و كەسانی تریان خستە بری ئەو. جا ئەوەبوو خوێنەر خرایە شوێنی نووسەر.
بەمجۆرە ئیدی یەكێتیی دەقەكە بەهۆی چاوگەكەی
یەكەمجارییەوە نەبوو بەڵكو مەبەستەكەی و ئاراستەكەی ئەم یەكێتییەیان پێ دەدا. خوێنەر
بووە ئەو فەزایەی كە سەرجەمی ئەو كۆدانەی تێدا دادەنرا كە نووسینەكەیان لێ پێك دەهات
بێ ئەوەی هیچ كۆدێكیان ون بكات یان خەسار بكات". لێرەدا پێویستە جەخت لەوە
بكەینەوە ئەم گۆڕانە جێگرتنەوەی بكەرێك بە بكەرێكی دیكە و "من" بە كەسێكی
دیكە نییە. خوێنەر لێرەدا كەسێك نییە لە گۆشت و خوێن. وەك بارت دەڵێت "مرۆڤێكە
نە مێژوویەكی هەیە و نە ژیانێكی كەسی و نە ژیانێكی دەروونی". ئەو هیچ نییە جگە
لەو كەسەی كە هەموو ئەو شوێنەوار و جێماو و جێكەوتانەی نێو ئەو كایە كۆدەكاتەوە كە
نووسین تێیدا پێك دێت.
بەم واتایە كەسایەتییەك هەیە لە خوێنەری
ئاسایی "بەهێزترە" كە نووسەر لە وەختی واژووكردنی دەقەكانیدا وەرز دەكات
و بگرە خەریكە ناویشی لە پشتی هەر كتێبێك دەسڕێتەوە. ئەویش كەسایەتی "بڵاوكەرەوە"یە.
هایدیگەر هەر لە كۆتایی سییەكانەوە لە پەیوەندی
لێكۆڵینەوە و نووسین بە داواكارییەكانی خانەی بڵاوكردنەوەكان ئاگاداری كردووینەتەوە
"ئەو داواكارییانەی كە لەژێرباری ئەو لیستانەدایە كە پێویستە لەبارەیانەوە
بنووسرێن و ئەو لیستانەی كە نابێت بەرهەم بێن".
بە بۆچوونی هایدیگەر گرنگی بڵاوكەرەوە لەوەدا
نییە كە بەهۆی ڕاهێنان و نزیكایەتی لە بازاڕی خوێنەرانەوە، شارەزایی بازرگانی پەیدا
دەكات، بەڵكو لەوەدایە كە بەهۆی كۆكردنەوەی واتای وشەكانەوە هەستێكی "ڕەخنەیی"
بۆ دروست دەبێت. بایەخی بڵاوكەرەوەكان بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە "كارەكەیان شێوەی
پلانێكی داڕێژراوی هەیە كە خۆی ڕێك دەخاتەوە و ئیش دەكات بۆ زانینی ئەو چۆنییەتییەی
كە بەهۆیەوە دەتوانێت وەك پروپاگەندە لەڕێگەی بڵاوكردنەوەیەكی مەبەستدارانە و زنجیرە
و لیستی كتێبەكانەوە بچێتە نێو جیهانەوە. خستنەبازاڕی كۆ-بەرهەم و زنجیرەكان و گۆڤارەكان
و كتێبە گیرفانییەكان هیچ نین جگە لە هەوڵی بڵاوكەرەوەكان. ئەو هەوڵانەی كە لەگەڵ
مەبەست و ئامانجی لێكۆڵەراندا یەك دەگرنەوە، نەك لەبەرئەوەی ئەو لێكۆڵەرانە بەو جۆرە
كتێبانە زیاتر بەناوبانگ دەبن، بەڵكو لەبەرئەوەی بەشێوەیەكی پێشكەوتووتر كاریگەریی
ڕاستەوخۆ دادەنێن و دەگەن بە مرازی خۆیان".
ڕەنگە ئیدی بێ‌سوود بێت پرسیار لەبارەی ئەوە
بكەین كام لەم كەسایەتییانە (نووسەر/ خوێنەر/ بڵاوكەرەوە) لە "بوون"ـی
كتێبەكە بەرپرسن؟ خۆ وەك دەووترێت مەرج نییە ژیانی یەكێكیان مانای مەرگی ئەوی دیكەیان
بێت. ئەمە جگە لەوەی هەر هەموویان و بگرە بڵاوكەرەوەكەیش، تاكە كەسایەتییەك نین، بەڵكو
تۆڕێكی ئاڵۆز و بەیەكداچووی كاریگەرییە ڕیشەییەكانی مێژوو و كۆمەڵگەن.
سەرچاوە:
عبدالسلام
بنعبد العالی: میتولوجیا الواقیع، دار توبقال للنشر، الگبعە اڵاولی، 1999، ص 46-48.
No comments:
Post a Comment