وشەکان و تابلۆکان

ناوى کتێب: وشەکان و تابلۆکان

ناوى نووسەر: میشێل فۆکۆ و هاوڕێکانى

وەرگێرانى: هاوار محەمەد

چاپخانە: ناوەندى غەزەلنووس

ساڵ و شوێنى چاپ: 2016 سلێمانى

پێشەکى

كتێبەكان و هاوڕێكان 

"دیوێكی كتێب جەستەی بێ ئەندامە"

دۆلۆز و گواتاری

(1)

ته‌نیا دره‌ختی ڕووه‌كی بوونی نییه‌، به‌ڵكو دره‌ختی جیهان، دره‌ختی ژیان، دره‌ختی ئایین، دره‌ختی مه‌عریفه‌، دره‌ختی بنه‌ماڵه‌، دره‌ختی ئایدیۆلۆژیا و سیاسه‌تیش بوونی هه‌یه‌. دره‌ختی كتێبیش جۆره‌ دره‌ختێكی دیكه‌ی وه‌ك ئه‌وانه‌. ئه‌م دره‌ختانه‌ دارستانێكی چڕوپڕی هاوشێوه‌ی وه‌هایان دروست كردووه‌ كه‌ شته‌كان له‌نێو خۆیدا قووت ده‌دات و سوبێكته‌كان تێیدا ون ده‌بن. ئایا بۆ ئه‌وه‌ی دژ به‌ دارستان بین، ته‌نیا ده‌بێت سه‌رجه‌م دره‌خته‌كان ببڕینه‌وه‌؟ ده‌شێت بڕینه‌وه‌ی دره‌خته‌كان و سووتاندنی دارستانه‌كه‌ ڕێگایه‌ك بێت، به‌ مه‌رجێك دارستانێكی دیكه‌ دروست نه‌كرێته‌وه‌. به‌ڵام كاری ڕادیكاڵی دیكه‌ی گرنگ ئه‌وه‌یه‌ كه‌ له‌ دارستاندا بیت و دره‌خت نه‌بیت، له‌ دارستاندا بیت و له‌ ناوه‌وه‌ بیكرۆژیت و فشۆڵی بكه‌یت، تووشی شۆكی بكه‌یت، پڕی بكه‌یت له‌ كه‌لێن، دڵی كون بكه‌یت، شه‌به‌ق بخه‌یته‌ جه‌سته‌یه‌وه‌، درز له‌ مێشكیدا درو‌ست بكه‌یت: به‌ واتایه‌كیتر دارستان نه‌توانێت بتكاته‌ به‌شێك له‌ خۆی و به‌ میكانیزم و ستراتیژی جیا، له‌وه‌ی سیسته‌مه‌كه‌ی ئه‌و ئیشی پێده‌كات، به‌رگری بكه‌یت و بجه‌نگیت. سیسته‌م ئه‌و كاته‌ به‌ر بێتوانایی خۆی ده‌كه‌وێت و شێت ده‌بێت كه‌ بزانێت ده‌توانیت میكانیزمیتر بۆ جه‌نگ، زمانی دیكه‌ بۆ قسه‌كردن، ستایلیتر بۆ ژیان، دابهێنیت و له‌نێو جه‌رگه‌ی ئه‌ودا هه‌ڵیانده‌كۆڵیت.

دۆلۆز و گواتاری لە پێشەكیی كتێبی "هەزار ڕووتەخت-A thousand plateaus"دا سێ جۆر كتێب دیاری دەكەن.

٭ شا-ڕەگە كتێب (root-book): شێوازی كتێبی كلاسیكی، كە هاوشێوەی جیهانە و هەر وەك درەخت ڕەگی داكوتاوه‌ و ئەسڵی نەگۆڕی هەیە. جیهان هەمیشە شێوەی درەختی هەبووە، مەعریفە و دەسەڵاتیش هەروا. لێرەدا جیهان خاوەنی یەكێتی و ڕیزبەندیی یان واقیعێكی سروشتییە. كتێب لاسایی جیهان دەكاتەوە و نەك تەنیا فۆرمی درەخت دووبارە دەكاتەوە، بەڵكو خۆیشی جۆرێكە لە درەخت: خاوەنی هەمان یەكێتی و هیرارشییەت و ناوك، هەمان ڕیزبەندی و ڕێكخستن و شاقووڵێتی، هەمان ڕەگ و قەد و گەڵا و بەر، دواجار تێپەڕین بە هەمان خولگە و سەرەتا و كۆتایی. ئەم جۆرە كتێبانە بنەماڵەیان هەیە، باس لە هەموو شتێك دەكەن، نەمرن و هەمیشە له ‌نێوان خۆیان و تەفسیرەكانیاندا مەودایەك دەپارێزن، ته‌ئویلخوازن و خۆیان وەك ئەسڵێكی پاك دەهێڵنەوە. واتە هەروەك خێزانە ئۆرستۆكراتییه‌كان درەختی بنەماڵەیان هەیە و خوێنی تایبەت لە لەشیاندا دەگەڕێت و دەبێت بۆ ئەبەدیش بمێننەوە. بەم جۆرە، كتێبی كلاسیكی خاوەنی ڕەگ، سەنتەر، سوبێكت، ئۆبێكت، خولگە و یەكێتییە. كتێبە موقەدەسە ئاینییەكان، كتێبی فەیلەسوفە كۆنەكان، كتێبە ئایدیۆلۆژییەكان و ئەو كتێبانەی كە بوونەتە دەقی مەرجەعی بۆ ڕێباز و قوتابخانە فیكری و تیۆرییەكان، هەموویان سەر بەم جۆرەی كتێبەن. بۆ نموونە، ڕۆشنبیرێكی ئەفلاتووتنناسی كورد دەیان جار ئەم ڕستەی دووپات كردووەتەوە: "بۆ تێگەیشتن لە ئەفلاتوون دەبێت سەرجەم دیالۆگەكانی ئەفلاتوون بخوێنینەوە". بەم پێیە، نەك تەنیا تاكە كتێبێكی ئەفلاتوون سەنتەر و یەكێتیی تایبەت بە خۆی هەیە، بەڵكو سەرجەمی دیالۆگەكان یەك سەنتەرییان هەیە و خاوەنی یەك یەكێتیی و یەك ئۆبێكتن و قسە دەربارەی هەمان شت دەكەن.

٭ كتێبی ڕیشەدار یان لكەڕەگ (the radicle system or fascicular root): لە سەردەمی مۆدێرنەدا جیهان دەچێتە نێو جۆرێك لە فرەیی و گەشەكردنەوە، جۆرێك لە جیابوونەوە و دابه‌شبوون لە ڕەگدا، له‌ پاڵ شا-ڕه‌گدا گورزه‌-ڕه‌گیش دێته‌ ئاراوه‌، واته‌ فره‌یی و په‌رته‌وازییه‌كی بێكۆتا، به‌ڵام دواجار لێكچوو؛ بەرهەم و ڕەنگ و هەر فرەییەكی ڕەگ و لقوپۆپەكان، له‌كۆتاییدا یه‌كتری ده‌نوێننه‌وه‌ و هاوشێوه‌ییه‌كی یه‌كپارچه‌ دروست ده‌كه‌ن و "یەك" به‌رهه‌م دێننه‌وه‌. جیهان پرەنسیپە یەكێتییە سروشتییەكەی لە دەست دەدات و بە پرەنسیپ یان واقیعی ڕۆحی و گەشەكردن و پرۆسێسی زەین شاڕەگ تووشی دابەشبوون دەكات، بەڵام یەكێتییەكەی هەر دەمێنێتەوە. جیهان چیتر یەك سەنتەر و یەك ئاستی نییە، بەڵكو جۆرێك‌ لە بەربڵاوی و كایۆس، كەرتبوون و دابەشبوون، ناچونیەكی و دژیەكی جێگەی دەگرێتەوە. چیتر بە "یەك" تەفسیر ناكرێت بەڵكو بە دوالیزمەكان لێك دەدرێتەوە [لێرەدا بۆ نموونە دەتوانین بیر لە دیكارت، كانت یان هیگڵ بكەینەوە]. چیتر تەنیا شاڕەگ بوونی نییە، بەڵكو قەد و گەڵا و لقوپۆپەكانی دیكەیش بوونیان هەیە، بەڵام هەموو ئەم پەرشوبڵاوییە یەك ڕەگ و ڕیشە و یەك سەرچاوە و یەك ئەسڵی هاوبەشیان هەیە. جیهانی دەرەوەیش گەر ناچوونیەك و جیاواز و بەربڵاو و هەمەجۆرە، یەك ڕیشەی ئایدیاڵی و عەقڵیی هەیە، بە واتایەكی تر، سوبێكتێكی ئاگامەند هەیە كە ئەم ناوچونیەكییە دەخاتە نێو یەكێتییەك. ئەم دابەشبوون و كەرتبوونەی جیهان كتێب كۆی دەكاتەوە، كتێب وێنە و حەقیقەتی جیهان دەپارێزێت. پرەنسیپە گشتییەكانی زەین، پرەنسیپەكانی ئەخلاق ڕەهەندی گشتگیر و كۆكەرەوە و ئاشتكەرەوەن. بەم واتایە عەقڵ سروشت، سوبێكت ئۆبێكت و ترانسێندنتاڵ ئیمپیریكاڵ كۆ دەكاتەوە، ئەمەیش لە پرۆسە و گەشەیەكی مێژووییدا كە جیهان بە شێوەیەكی ئامانجدار بەرەو ڕووی دەڕوات.

٭ كتێبی ڕیزۆمی (rizome-book): ڕیزۆم شتێك نییە وەك شاڕەگ و لكەڕەگ، بەڵكو ڕەگەتۆڕە، ئەو ڕیشاڵە ورد و بزۆزانەیە كە بە هەموو لایەكدا دەجووڵێن. ڕێزۆم جۆرە گیایەكی ڕیشاڵییە كە هیچ ڕەگێكی بنچینەیی نییە و دیار نییە ڕەگی یەكەمی كامەیە، چونكە ڕەگەكە خۆی بووه‌تە وردەڕەگ و چەندین وردەڕەگی دیكەی دروست كردووە و فۆرمێكی ڕیشاڵییان وەرگرتووە. بەم جۆرە، ڕیزۆم لەجیاتیی ئه‌وه‌ی ئاست بێت، تۆڕە، لەجیاتیی پنت بێت، هێڵە، لەجیاتیی ئه‌وه‌ی له‌ سەنتەردا بێت، بێ سەنتەرە، لەجیاتیی هۆمۆژین بێت، هیترۆژینە. هەر بەش و پنتێك لە ڕیزۆمدا دەتوانن پەیوەندیی جیاواز و هەمەجۆر لەگەڵ یەكتردا بگرن، له ‌نێو پانتاییەكی ئاسۆییدا بەسەر ئەگەری بێشووماردا كراوەن، پڕن لە دەرفەتی هەڵهاتن و بازدان و تێپەڕین و لادان و پێچكردنەوە. بۆیە پەیوەندیی ڕیزۆمی پەیوەندییەكی یەكئاڕاستە و هیرارشی نییە، لە یەكەوە بجووڵێت بۆ دوو پاشان بۆ سێ و... بەڵكو پەیوەندییەكە دەشێت لە یەكەوە باز بدات بۆ سێ و هاوكات پەیوەندیی جیاوازیشی لەگەڵ شەش و نۆ و... هتددا هەبێت و ئەم پەیوەندییەیش لە نێو جووڵە و گۆڕانی بەردەوامدایە، بۆیە پێشبینیكردنیشی ئەستەمە. بەم جۆرە، ڕیزۆم ڕەگەزە لوس و خز و نەگیراوەكەی جیهانە. ناكرێت جەوهەرێكی پێبدەیت و شوناسێكی بەسەردا بسەپێنێت، ناكرێت ئاڕاستەكەی بۆ دیاری بكەیت و لە ئامانجێكدا سنوورداری بكەیت، چونكە هەر پنتێك لە پەیوەندیی جیاوازدایە نەك تەنیا لەگەڵ پنتی پێش خۆی و دوای خۆیدا، بەڵكو لە یەك كاتدا لەگەڵ دەیان پنتی تردا كە بە شێوەی تۆڕ بڵاو بوونەتەوە، كە هیچ هاوشوناسییەك و نەفیكردنێكی تێدا نییە، بەڵكو دووبارەبوونەوەی ناچونیەكی و جیاوازیی تێدایە.

لێرەدا كتێب وێنەی جیهان نییە، بەڵكو فۆرمێكە لە ڕیزۆم لەگەڵ جیهاندا یان له ‌نێو جیهاندا. كتێب نموونەیەكە كە دەتوانێت بە شێوەی ڕیزۆم بوونی هەبێت. كتێبی ڕیزۆمی یەك دەرگای دەستپێكردن و یەك دەرگای كۆتایی و یەك هێڵی ڕاستی بەرەوپێشچوونی نییە، سەنتەرێكی گشتگیری نییە و هیرارشییەتی تێدا نییە، بەڵكو دەرگای جیاوازی هەیە، دەلاقەی زۆری بۆ چوونەناوەوە هەیە، دەتوانیت لە هەر شوێنێكەوە بتەوێت، دەست پێبكەیت و بچیتە نێوی، پارچەپارچە و پەرشوبڵاوە و زیاد لە هێڵێكی هەیە. كتێب هەم لە ناوەوەی خۆیدا، له ‌نێوان چاپتەرەكان و فراگمێنتەكان و پەرەگرافەكاندا پەیوەندیی جیاواز و هەمەجۆر و نایەكانگیری هەیە و هەمیش لە دەرەوە لە پەیوەندییەكی تۆڕبەندیی ئامێزانبوون و نزیكبوونەوە و دووركەوتنەوەدایە لەگەڵ كتێبەكانی تردا. كتێب لەگەڵ دەرەوەدا و بۆ دەرەوە بوونی هەیە و بگرە خوێندنەوەی دروستی كتێبیش ئەو خوێندنەوەیەیە كە لە پەیوەندیدایە لەگەڵ دەرەوەی كتێبەكەدا. كتێبی ڕیزۆمی پارچەپارچەیە، فرەفیگور و فرەنیگارە‌، بێ سوبێكتە، ناچونیەك و بێ ئەسڵە. هەر بەشێك دەشێت لە شوێنێكەوە هاتبێت و پەیوەندیی جیاواز لەگەڵ چەندین بەشی نێو كتێبەكە و دەرەوەی كتێبەكە دروست بكات، بواری هەڵوەشاندنەوە، دڕاندن، لێكجیاكردنەوە، هەڵكەندن، گواستنەوە و پاشوپێشكردنی تێدایە. بەم جۆرە، كتێب جەستەیەكی بێ ئەندامە كە ناكرێت ئۆرگانیزە بكرێت و له ‌نێو كڵێشەیەكی ئامادەدا ڕێك بخرێت و هەیكەلیەتێكی پێبدرێت. [هەڵبەت ئەمە بە پێچەوانەی كتێبی ئەكادیمیشەوەیە كە لە سەرەتاوە ئامانجەكان دیاری دەكات و ڕێزبەندی و هەیكەلیەتێكی تایبەتی هەیە].

(2)

ئایا ئەم كتێبەی بەردەستمان كتێبێكی ڕیزۆمییە؟ بەراورد بە بەشێك لە كتێبەكانی دۆلۆز و گواتاری، هەندێك خەسڵەتی ڕیزۆمیی تێدایە، بەڵام ڕێك هەمان فۆرمی ئەو كتێبانەی ئەوانی نییە. ئەوان دەڵێن "هەزار ڕووتەخت" و كتێبەكانی تریشیان بە شێوەی ڕیزۆم نووسیوە، بەڵام ئایا بۆ ئەوەی هەر كتێبێك فۆرمی ڕیزۆمیی هەبێت، دەشێت لاسایی كتێبەكانی ئەوان بكاتەوە؟ دۆلۆز خۆی دەڵێت لاسایی چەمكێكی خراپە، ئەمە جگە لەوەی ڕیزۆم خۆی لاسایی هیچ شتێك ناكاتەوە و لاساییش ناكرێتەوە، ڕیزۆم نەخشەیەكی ئامادەی نییە و هەر ڕیزۆمێك شێوازێكی تۆڕبەندیی تایبەت بە خۆی دادەمەزرێنێت. لەگەڵ ئەوەیشدا، دەتوانین هەندێ خەسڵەتی سەرەكیی ڕیزۆمی لەم كتێبەدا دەستنیشان بكەین.

ئەم كتێبە هیچ نەسەبێكی نییە، ڕەگوڕیشە و بنه‌ماڵه‌ی نییە، كتێبێك نەبووە به‌م جۆره‌ی ئێستای وه‌رگێرانه‌ كودرییه‌كه‌ی لە زمانێكی تردا ئاماده‌یی هه‌بووبێت و وه‌رمانگێڕابێت یان گواستبێتمانه‌وه‌، بەڵكو بەرهەمی دڕاندن و هەڵوەشاندنی هەندێك كتێبی دیكەیە. بۆ ئەوەی ئەم كتێبە پێك بێت، دەبوو هەر وتارێكیان لەو كتێبە بترازێنرێت كە تێیدا بوو، جۆرێك لە دڕاندنی كتێبەكە بۆ ئەوەی بەشێكیان بەرەو شوێنێكی تر بچن و لەگەڵ بەشگەلێكی تردا كۆ ببنەوە و كتێبێكی تر پێك بهێنن كە دیسان ئەگەری هەڵوەشاندنەوەی هەیە. بۆیە ئەم كتێبە تەنیا لەگەڵ دەقە ڕەسەنەكەی خۆیدا لە پەیوەندیدا نییە، واتە لە یەك كتێبەوە نەهاتووە، بەڵكو لەگەڵ كۆمەڵە كتێبێكدا لە پەیوەندیدایە و لە چەندین سەرچاوەی جیاوازەوە هاتوون و هێڵكارییەكی ئاڵۆزیان پێك هێناوە. وتارەكان هیچ پەیوەندییەكیان پێكەوە نەبووە، لە لایەن یەك نووسەرەوە نەنووسراون، یەك ستایلیان نییە و دواجار مەرج نییە یەكێتیی بابەتییشیان هەبێت. هەر كاتێك دەڵێین كتێبێك كۆمەڵەوتارێكی پەرتەوازەیە، جۆرێك لە سڵكردنەوە و ڕەتكردنەوەی پێشوەخت لە زەینماندا ئامادەیی هەیە، پێمان وایە مادام كتێبێك نییە كە بە تەواوی یەك نووسەر نووسیبێتی و ئەسڵێكی دیاریكراوی هەبێت و ڕێكخستن و ڕیزبەندیی نییە، كەواتە ڕەنگە كتێبێكی باش نەبێت. ئەمە هەر ئەو زەینەیە كە بەردەوام بە دوای ئەسڵ و ڕەگوڕیشە و باوكی شتەكاندا دەگەڕێت، بەردەوام بە دوای كانییە سازگارەكەدا، بەدوای دەقە پاك و بێگەردەكەدا دەگەڕێت، بە واتایەكی تر، هێشتا زەینێكی درەختییە كە هەموو شتەكان دەباتەوە سەر شاڕەگ و یەكێتییەكەیان. كۆمەڵەوتاری جیاواز و ناتەبا لە چەندێتی و زمان و ستایلدا [وەك ئەم كتێبە] فۆرمێكی تری كتێبە كە دژی هەر یەكانگیری و بنەڕەتخوازی و مەرجەعپەرستییەكە. بۆ ئەوەی دژ بە سیستەم بین، بەر لە هەر شتێك پێویستە دژ بە كڵێشە و چوارچێوەی ئامادە و هەیكەلبەندی و ئەو بژاردانە بین كە دەیخاتە بەردەستمان، بە هیچ یەكێك لەو ئیختیارانە ڕازی نەبین كە خۆی بۆمان پێنشیاز دەكات، بەڵكو فۆرم و ستایلی تر دابهێنین. فەلسەفە ئەم توانا ناوازەیەی دەرچوون و داهێنانی هەیە، ئەوە بۆیە لە لایەن ئەكادیمیست و كڵێشەخوازەكانەوە بەردەوام بە نازانستییبوون و نائەكادیمیبوون تۆمەتبار دەكرێت.

ئەوەی ئەم وتارانەی لەم كتێبەدا كۆ كردووه‌تەوە، ڕێكەوتێكی زەروورییە بۆ ئیشكردن لە نێو كایەی فیكردا و هێنانی تیۆرەكان بە ئومێدی تێگەیشتن لە واقیعی ئەمڕۆ و دواجار بەشداربوون لە دروستكردنی ئەكتدا، كە كاری تیۆرییش بەشێكە لە كاری پراكتیكی، یان خۆیشی ئەكتە و بەشێكە لە پراكتیك. ئەكتیش مەرج نییە هەر شۆڕشی چەكداری و دروستكردنی ئۆرگانی حیزبی بێت، بەڵكو دەرچوونی بەردەوامە لە هەموو فۆرمە ئۆرگانی و دامەزراوەییەكان و دۆزینەوەی بەردەوامی هێڵەكانی هەڵهاتن و ئەو كەلێنانەیە كە دەسەڵات دەستی بەسەریاندا ناشكێت و ناتوانێت داگیریان بكات، گەر داگیریشیان بكات، ئەوا بۆشایی تر و كەلێنی تر و هێڵی تر دەكرێنەوە. بۆ نموونە، ڕاپەڕینی ئێستای كوردستانی باكوور شتێكە لەم بابەتە. گەرچی بەریەككەوتن و كوشتن و توندوتیژییشی تێدایە، بەڵام جەنگی دوو بەرەی چەكدار، دوو دەوڵەت، دوو هێزی ڕێكخراو نییە، بەڵكو شەڕی دەوڵەت و خەڵكە، شەڕی بەرەیەكی ڕێكخراو و دامودەزگاییە بە ئامێری سوپایی و نیزامییەوە، بەرەیەكی دیكەیش، كە خەڵكییە، بە كۆمەڵێك ئامێری سادە و سەرەتایی بەرگریكردن، بەبێ ئەوەی ئۆرگان و هەیكەلێكی دیاریكراو و بەرجەستەیان هەبێت، ڕاپەڕیوان و پانتاییەك دەپارێزن كە دەوڵەت دەسەڵاتی بەسەریدا نەماوە و ناتوانێت تانكەكانی بە نێویدا بگێڕێت، بە چەمكەكانی دۆلۆز، جەنگی نێوان "ماشێنی سوپا" و "ماشێنی جەنگی"یە. "ماشێنی جەنگی" ماشێنی كوشتن و خاپووركردن نییە، بەڵكو هەموو ئەو ئامێرانەیە كە لە دەستی دەسەڵاتدا نین و دەوڵەت نەبووه‌تە خاوەنیان [بۆ نموونە دەشێت تەنانەت ئامێرێكی سادەی وەك بەردیش بگرێتەوە]، به‌م جۆره‌ كاری گرنگ ئه‌وه‌ نییه‌ ده‌وڵه‌ت له‌ ده‌وڵه‌تدا دروست بكه‌ین، به‌ڵكو ئه‌وه‌یه‌ چۆن نا-ده‌وڵه‌ت له‌ ده‌وڵه‌تدا به‌رپا بكه‌ین.

(3)

ئایا ناهاوڕێكانیش وەك وتارە پەرتوبڵاوەكان دەبنە هاوڕێ و لە كتێبدا كۆ دەبنەوە؟ هاوڕێیەتییش وەك هیچ شتێكی تر ئەبەدی نییە، هاوكات كۆپیبوونەوە و توانەوە و هاوشوناسی نییە. كە فوكۆ دەڵێت هاوڕێیەتی بە دامەزراوەیی ناكرێت، ئەوا دەیەوێت بڵێت هاوڕێیەتی پرۆسەی بەردەوامی بەهاوڕێبوونە وەك بەشێك لە سوبێكتیڤیكەیشن، هاوڕێ ئەوەیە كە بەشداری لە سوبێكتڤیتەی مندا دەكات بۆ دامەزرانی ستایلی نوێی ژیان. ڕەنگە ئاڵتۆسێر و سارتەر و دۆلۆز لە سێ قۆناغی جیاوازی تەمەن و فیكری فوكۆدا بەشداریی جیاوازییان لە فیكری فوكۆدا هەبووبێت و دواجاریش پەیوەندیی هەرسێكیان بە جۆڕێك لە كەرتبوون و لێكترازان دەگات. دووركەوتنەوە لە ئاڵتۆسێر، خۆجیاكردنەوە لە سارتەر، دوورەپەرێزی لە دۆلۆز (لە كۆتاییەكانی تەمەنی فۆكۆدا). هەڵبەت هۆكاری دابڕانی فوكۆ لە دۆلۆز بە تەواوی ڕوون نییە، چونكە هەتا مردنی هەردووكیشیان خۆیان بە هاوڕێی یەكتری دەزانن، بەڵام ئەوەندە هەیە فوكۆ جۆرێك لە دووره‌پەرێزی و بێدەنگی بەرامبەر دۆلۆز هەڵدەبژێرێت، دۆلۆز خۆی لە چاوپێكەوتنێكدا دەڵێت كە هەتا مەرگی فوكۆیش زۆر هەوڵی داوە یەكتر ببینن، بەڵام فوكۆ جۆرێك لە دوورەپەرێزیی هەڵبژاردووە. دۆلۆز پێی وایە ڕەنگە یەكێك لە هۆكارەكان تێكچوونی لایەنی تەندروستیی فوكۆ بووبێت، بۆیە شتێكی ئاسایی بووە كە جۆرێك دابڕانیش له ‌نێوانیاندا دروست بووبێت.

گەر لای دۆلۆز كتێبی ڕیزۆمی جەستەیەكی بێ ئۆرگان بێت، ئەوا لای فوكۆ هاوڕێیەتی پەیوەندییەكی نادامەزراوەییە، مانای ئەم دوو بیرۆكەیەیش ئێجگار لەیەك نزیكە. ساڵانێكە له ‌نێو ئەدەبیاتی سیاسیی حیزبە شیوعی و سۆشیالیستی و سۆسیال دیموكراتەكاندا [هەڵبەت لە فەرهەنگی حیزبەكانی ئێمەیشدا] وشەگەلی وەك "هاوڕێ"، "هەڤاڵ"، "هاوخەبات"، "هاوئامانج" و..هتد بەكار دەهێنرێت. بەڵام ڕاستییەكەی ئەوەیە كە پەیوەندیی هاوڕێیەتی ئەو پەیوەندییەیه‌ كە بە دامەزراوەیی ناكرێت، وەك نووسەرێك دەبارەی هاوڕێیەتی لای دۆلۆز دەڵیت: «هاوڕێیەتی هیچ شتێك دانامەزرێنێت، بەڵكو بنچینەی پەیوەندیگیرییەكی هەڵەیە بۆ بەدحاڵیبوون»، بۆیە لە چوارچێوەی خێزاندا نابێتە "هاوژین"، لە چوارچێوەی حیزبدا نابێتە "هاوخەبات" یان "هەڤاڵ"، لە چوارچێوەی دەزگای بیرۆكراسیدا نابێتە "هاوپیشە" و... هتد، لە نێو ئەو جۆرە حیزبانەدا هەڤاڵێك دەبێتە "ڕابەر"، "سەركردە" "براگەورە"‌ و ڕیزبەندییە هیرارشییەكەیش بەم شێوە تا خوارەوە دێت، واتە هەر هاوڕێیەك بۆ كۆمەڵەهاوڕێیەكی دیكەی خوار خۆی، "باوك" یان "براگەورە"یه و جۆرێك لە گوێڕایەڵی و دیسپلین زاڵە، ئەمە خەسڵەتی هەر هاوڕێیەتییەكی ئایدیۆلۆژییشە. گەر هاوڕێیه‌تی سیاسەت بێت، ئەوا ڕێك دژ بەم "سیاسەتی "باوكایەتی" یان "برایەتی"یەیە. لە هاوڕێیەتیدا (big brother) بوونی نییە، ملكەچی و گوێڕایەڵی بوونی نییە، بەڵكو بە تێگەیشتنە دۆلۆزییەكە جۆرێك لە "مونافەسە" و خۆشەویستی، عەشق و ئارەزوو بوونیان هەیە. لە نێوان هاوڕێكاندا مونافەسە و كێبەركێیەك بەبێ نەفیكردنەوە و سڕینەوە ڕوو دەدات، بەڵام ئەم هاوڕێیەتییە لە فەلسەفەدا دەبێتە مونافەسە بۆ هاوڕێیەتیی حیكمەت. واتە لەجیاتیی مونافەسە بێت لەسەر قۆرخكردنی حەقیقەت، مونافەسەیە بۆ هاوڕێیەتیی حەقیقەت. گەر فەیلەسوفێك پێی وایە ئەو تەواو پەرۆشی "مرۆڤایەتی" و "عەقڵ" و "بەختەوەری"یە، ئەوا دەكەوێتە مونافەسەی فەیلەسوفانێكی ترەوە بۆ هەمان بابەت. بەم جۆرە، دەشێت مونافەسەی فوكۆ و سارتەر هاوڕێیەتییەكی لەم جۆرە بێت. ڕەنگە دەرچوونی فوكۆ لە حیزبی شیوعی و دووركەوتنەوەی لە ئاڵتۆسێر بۆ ئەوە بووبێت لە دەرەوەی هەر دامەزراوە و ئۆرگانێك هاوڕێی ئاڵتۆسێر بمێنێتەوە، ئەوە بۆیە ئاڵتۆسێر دوو وانەی خۆی بۆ فوكۆ تەرخان دەكات. ئەم پەیوەندییەی فوكۆ لەگەڵ دێریدایشدا بە هەمان شێوەیە، هەر كە دێریدا لە یەكەم كتێبی فوكۆوە "مێژووی شێتی" دەربارەی كۆجیتۆ ڕەخنەی فوكۆ دەكات، هاوڕێیەتییەكەیان هەمان سروشتی مونافەسەی هەبووە. بەم جۆرە، هاوڕێیەتی لە تێگەیشتنی فوكۆ و دۆلۆزدا بۆ ئەوە نییە جەهەرەكەی پێناسە بكرێت و چییەتییەكەی دەربخرێت، بەڵكو بۆ ئەوەیە كە هاوڕێكان دەیانەوێت چی لەگەڵ یەكتر و دەتوانن چی پێكەوە بكەن. كەواتە دەشێت هاوڕێیەتی ئەكت بەرهەم بهێنێت بەبێ بوونی یەكەیەكی یەكانگیر و یەكڕەنگ و دامەزراوەیی، خۆ ئەگەر لە دۆخێكی تایبەتدا گروپی ئەكت و چالاكی پێك بهێنن، ئەوا نایكەن بە دامەزراوەیەكی داخراوی بەرهەمهێنانەوەی دەسەڵات، بەڵكو دەیكەنە پانتاییەكی بەرگری و هەڵهاتن، واتە جۆرێك لە بۆشایی و كەلێن و كرانەوە بەسەر دەرەوەدا، جۆرێك لە بوونی مەجازی كە هیچ شتێكی تێدا ناگیرێت و ڕوخسارێكی زەق و شوناسێكی كۆنكریتیی پێنادرێت.

هاوار محەمەد