فۆکۆ و مارکسیزم

هاوار محەمەد

فۆکۆ لە چاپێکەوتنێیدا ئەو وەسفانە دەژمێرێت کە بۆی کراوە: مارکسیستێکی سەرسەخت، ئەکتیڤستێکی دژە دەسەڵات، بیرۆکراتێک لە نووسینگەی میتەراندا، نیولیراڵیستێک و هیتر، خۆی دەڵێت ئەگەر ئەمانە مانایەکیان هەبێ ئەوا هەموویان پێکەوە مانایان هەیە.. بەهۆی ئەم ناڕوونییەوە پەیوەندی فۆکۆ و مارکسیزم هەمیشە کێشەئامێز بووە. بە گوێرەی خوێندنەوەی حەرفی دەقەکانی ئەو (کە خوێندنەوەیەکی تەقلیدییشە) فۆکۆ هەرگیز بە ڕوونی دانی بە مارکسیبوونی خۆیدا نەناوە. ڕەنگە ئەمە خراپترین خوێندنەوە بێت، چ لەلایەن مارکسیستە دژە فۆکۆییەکان و چ لەلایەن فۆکۆییە دژە مارکسیستەکانەوە، چونکە دەق لە سنووری ڕاستەوخۆیی پەتیدا گیر دەدات و درێژبوونەوەکانی بۆ دەرەوەی ڕستەکان نابینێت، بۆیە فۆکۆ لە چاوپێکەوتنێکی دیکەیدا رەخنە لە خوێندنەوەی حەرفیی دەگرێت و دەڵێت: ئەوان وا تێگەیشتوون مارکسیبوون ئەوەیە چەند کۆتەیشنێک لە مارکس بهێنیتەوە و شرۆڤەکانت لە چواچێوەی ئەو کۆتەیشنانەدا بێت، من ئەم کارەم نەکردوە بەڵام پەیوەندیی ناوەکیم لەگەڵ مارکسدا دروست کردووە...

ئەنتۆنیۆ نێگری یەکێکە لەو فەیلەسوفانەی کە هەوڵیدا ئەم پەیوەندییە ناوەکییە ڕوون بکاتەوە. نێگری دژ به‌ ماركسیزمی ئه‌رسۆدۆكس و دۆگمایییه‌ و ده‌یه‌وێت پێداچوونه‌وه‌ به‌ ماركسیزمدا بكرێت تاوه‌كو له‌گه‌ڵ چه‌ند تیۆرێكی گرنگی سه‌ده‌ی بیسته‌مدا تێهه‌ڵكێش بكرێت، له‌مه‌یشه‌وه‌ پێكهاته‌یه‌كی تازه‌ی لێ دروست ببێت كه‌ بتوانێت دۆخی ئه‌مڕۆی جیهان له‌ سه‌رده‌می جیهانگیریدا به‌ وردی دیاریی بكات و پاشانیش ئه‌گه‌ره‌كانی ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ و به‌ره‌نگای له‌م دۆخه‌دا ببینێت، له‌مه‌یشه‌وه‌ ستراتیژییه‌تێكی گشتی بۆ گۆڕان و ڕزگاری پێشنیار بكات.

بە بڕواى فۆکۆ و لەسەر بنەماى تێزە بەناوبانگەکەى مارکس کە دەڵیت هەرچى ڕەق و پتەوە دەبێت بە هەڵم و بەهەوادا دەچێت، لە سەردەمى نوێدا حاکم وەک چەقى ڕەق و تەقى دەسەڵات دەبێت بە هەڵم و لە شێوەى باراندا دەسەڵات تێکەڵ بە ژیان دەبێتەوە، بەو جۆرە بە نەرمى دزە دەکاتە نێو ژیانى بایۆلۆژیى دانیشتوانەوە. دەسەڵات چیتر تەنیا ئەو پۆلیسە نییە کە بە بەرگى فەرمییەوە لە بازگەیەکدا ڕاتدەگرێت و لێپێچینەوەت لەگەڵ دەکات (ئەگەرچى ئەمەیشە و بە تایبەتى لە کوردستان و وڵاتانى ڕۆژهەڵات هێشتا حاکم بە پۆلیس و ئاساییش و شەقاوەکانییەوە نوێنەرەوەى سەرەکیى دەسەڵاتە)، بەڵکو قایشى سەلامەتیى نێو ئۆتۆمبێلەکەیشتە کە کاتێک خێرایى ئۆتۆمبێلەکە زیاد دەکات بەردەوام ئاگادارت دەکاتەوە خۆت ببەستیتەوە چونکە ژیانت لە مەترسیدایە؛ یاخود دەسەڵات کامێراى مرورە لەسەر شەقامەکان کە لەسەر خێراییەکى دیاریکراو ڕاتدەهێنێت، چونکە گەر وا نەبێت ژیانى خۆت و ئەوانیتریش دووچارى مەترسى دەبن. بەمجۆرە دەسەڵات لە ڕێگەى خۆ-گرێدانییەوە بە ئاساییش و سەلامەتیمانەوە ڕێک لە ڕیشەوە دێتە ناو ژیانمان، بە مانایەکیتر لە ڕێگەى پاراستنى ژیانمانەوە خودى ژیانمان کۆنترۆڵ دەکات، سەرەنجامى ئەم ژینپارێزییە بەسەر خۆیدا هەڵدەگەڕێتەوە و بە گوێرەى شیکاریى فۆکۆ "جەنگ" دەبێتە دۆخى گشتی. فۆکۆ ئەمە ناو دەنێت بایۆ-دەسەڵات کە بە گوێرەى شیکاریى دۆلۆز لە دوایین ڕادەى خۆیدا دەبێتە "کۆمەڵگەى کۆنترۆڵ". بەڵام هاوکات فۆکۆ شتێکى دیکەیش دیاریى دەکات کە "بایۆ-سیاسەت"ـە. ئەو کاتەى دەسەڵات دەبێتە بایۆ-دەسەڵات لەسەر ژیان، ژیانیش خۆى دەبێتە بایۆ-سیاسەت دژ بە بایۆ-دەسەڵات. ئەم سیاسەتە لەسەرجەم پنتەکانى ژیانەوە هەڵدەقوڵێت و دەردەپەڕێت، واتە لە هەموو ئەو پنتانەدا کە دەسەڵات تێیاندا چالاکە. نێگرى و هارت بە ڕوونى دەرکیان بەم جیاکارییەى نێوان ئەم دوو چەمکە کردووە و لەم چاوپێکەوتنەدا نێگرى دەڵێت: "کاتێک دەسەڵات هەموو ژیان دەگرێتەوە، ژیانیش خۆى بەشێوەى بەرەنگاریى دەردەکەوێت". ئەم چەمکەى ژیان کۆیەکى پڕى یەکپارچەى ئەبستراکت نییە، بەڵکو ئەو پانتاییە بایۆلۆژییانەن کە دەسەڵات داگیریان دەکات. بۆ نموونە کاتێک کۆمپانیاکانى چەک ئاگرى کشتوبڕ لە ناوچەیەکى جیهاندا خۆش دەکەن و خەڵکى ڕووبەڕووى کارەسات و نەهامەتى دەبنەوە، ئەوا خەڵکى بۆ پاراستنى ژیانیان یان بۆ هەڵهاتن لە ترس، یان بۆ دەربازبوون لە هەژارى و نەریتە دواکەوتووەکان، ملى ڕێگا بەرەو چەقى وڵاتانى سەرمایەدار دەگرنە بەر، دەربەردەرى و کۆچیش ئیمانانسى نێو جەنگن و بەخێرایى سەرهەڵدەدەن کە فۆکۆ وەک دوایین سنوورى بایۆ-دەسەڵات شرۆڤەى دەکات، بە گەورەبوونى شاڵاوى کۆچکردن ڕووەو دەوڵەتانى ئارام و خۆشگوزەران، دیاردەى کۆچ دەبێتە شلۆقییەکى کۆنترۆڵنەکراو و بگرە مەترسی لەسەر خودى ئاساییش و ئارامى ئەو وڵاتانە. بەمجۆرە کۆچ، کە دیاردەیەکى جیهانیى ئەم سەردەمەمانە، دەبێتە جۆرێک بەرەنگاریی کە لەنێو خودى ژیانى ئەو دانیشتووانەوە سەرهەڵدەدات وا نشینگەیان تێکدراوە. کۆچ نموونەى بایۆ-سیاسەتێکە کە فۆکۆ و نێگرى و هارت پێشتر دەرکیان پێکردووە،

تێبینى: ئەم نووسینە دوو ستاتۆسى فەیسبووکە وەک ڕوونکردنەوەى گفتوگۆیەک لەگەڵ ئەنتۆنیۆ نێگرى کە کردوومانە بە کوردى و لە سایتى چەپى نوێ بە دوو بەش بڵاوبۆتەوە. له‌ گفتوگۆکه‌دا نێگری چه‌ند لایه‌نێكی هه‌وڵی خۆی ڕوون ده‌كاته‌وه‌ بۆ لێكنزیككردنه‌وه‌ی ماركسیزم و تێزه‌كانی "میشێل فۆكۆ". گفتوگۆکەیش سیمینارێکە دەربارەى "فۆڕمگۆڕکێکانى کار و قەیرانى ئابووریى سیاسى" کە لە 9ى ئۆکتۆبەرى 2004دا ئەنجامدراوە،