ئەمریکا لە سەردەمانى پۆپۆلیستیدا

گفتوگۆ لەگەڵ "شانتال موفە"

وەرگێڕانى هاوار محەمەد 

پێشەکى:

شانتال موفە یەکێکە لە تیۆرسێنە سیاسییە دیارەکان کە تیۆریزەى پرسگەلى وەکو دیموکراسى و پۆپۆلیزم و بزووتنەوە کۆمەڵایەتییەکان لە جیهانى ئەمڕۆدا دەکات. "موفە" شتانێکى زۆرى لەبارەى قەیرانى نیولیبراڵى، شوناسى سیاسى، سۆشیالیزمى کۆمەڵایەتییەوە نووسیوە.

ئەو، بە هاوبەشى لەگەڵ هاوڕێ و هاوسەرە کۆچکردووەکەیدا "ئەرنستۆ لاکلاو"، بە ڕابەرانى فیکریی پشتەوەى هەندێ پەرەسەندنى سیاسى هەرە سەنجڕاکێشى ئەوروپا دەزانرێن. حزبى سیاسى نوێى ئیسپانى "پۆدیمۆس" (Podemos) بەرچاوڕوونیى جەوهەریى لە بەرهەمەکانى موفە و لاکلاوەوە وەرگرتووە. پاڵنەرى پشتەوەى بەدەستەوەگرتنى دەسەڵات لەلایەن "سیریزا"وە لە یۆنان، هزرەکانى ئەم دوو بیرمەندە بوون؛ "یانیس فارۆفاکیس"ى حاکمى ئەسینا و وەزیریى دارایى پێشووى یۆنان یەکێک بوو لە قوتابییەکانى ئەم دوو بیرمەندە.

"ئینیگۆن ئەریگۆن" (Iñigo Errejón)، سکرتێرى سیاسى حزبى پۆدیمۆس، بەرهەمەکانى "موفە" و "لاکلاو" لەبارەى پۆپۆلیزمەوە، بەدرێژایى سى ساڵى ڕابردوو، لە دواى مردنى لاکلاو، بەم جۆرە کورت دەکاتەوە:

»سیاسەت نە گەمەى بۆکسێنە (بەرکەوتن و زۆرانبازیى نێوان دوو بکەرى دیار) و نە یاریى شەتڕەنجە (هاوپەیمانى و جووڵە و تەکتیکەکان کە توێژە پێدراوەکان بەکاردەهێنێت)، بەڵکو سیاسەت بریتییە لە "جەنگى بەردەوامى پێگە" لەگەڵ واقیعەکانى بزووتنەوەکەدا، بەڵام بێگومان لەگەڵ هاوسەنگیى هێزە بەرجەستەبووەکان لە دامەزراوەکانیشدا؛ ئەمەیش لەپێناو پێکهێنانى لایەنەکانى "شوناسەکان"، هەلومەرجەکان، گۆڕەپانى خودى جەنگدا. گەر سەبارەت بە پەرشبوونەوە و تێپەڕێتیى شوناسە مومکینەکان بدوێین، ئەوا ئەمە نە واتاى ئەوەیە بە پارتیکولاریزم شاگەشکە بین و نە بە ئەفسانەى کۆنزەرڤەتیڤیزم لەبارەى کۆتایى دوژمنایەتییەوە؛ بەڵکو پتر واتاى هۆشیاربوونەیە لە کەموکوڕى حەتمیى سیاسەت لە پێناو ئامانجى دوورمەودا و بەرهەمهێنانى خەیاڵەکاندا کە دەتوانن خەڵکى کۆبکەنەوە و یەکبخەن. ئەم گفتوگۆیە لەلایەن وەلید شەهیدەوە، لە ئەمریکا لەگەڵ موفەدا ئەنجام دراوە.

پ: بیرکردنەوەکانت چییە لەبارەى پەرەسەندنى چەپ و پۆپۆلیزمى چەپڕەو و پۆپۆلیزمى ڕاستڕەو لە ویلایەتە یەکگرتووەکانى ئەمریکا؟

و: من لە ویلایەتە یەکگرتووەکاندا پسپۆڕ نیم. وایدەبینم "ساندەرز" (Sanders) نموونەیەکە بۆ بزووتنەوەى پۆپۆلیزمى چەپڕەو و "ترەمپ"ـیش نموونەیەکە بۆ پۆپۆلیزمى ڕاستڕەو. بەڕاستى جێگاى داخە کە "ساندەرز" کاندید نەکرا. ئەو هەلێکى باشترى دژ بە "ترەمپ" هەبوو، پێکڕا ژمارەیەکى زیاترى خەڵکانى هێنایە مەیدان، لەڕێگەى حەماسەتێکى ڕووت (pure enthusiasm)ـەوە بۆ ئەڵتەرناتیڤ و گۆڕانکارى. دەمەویت بە تەواوەتى فزوڵى بم لەوەدا کە زیاتر ببیستم لەبارەى ئەوەى کە بۆچى خەڵکى پێیانوایە "بێرنى ساندەرز" بەشێوەیەکى باش مامەڵە لەگەڵ کەمینەکاندا ناکات.

حزبە سۆشیال-دیموکراتەکانى ئەوروپا، هەر وەکو ئەوانەى ئەمریکا، وازیان لەوە هێناوە پێگەى خۆیان لە خەباتەکانى چینە میلییەکاندا دابمەزرێنن و قاییم بکەن –کرێکاران، چینى ناوەند، خوێندکاران، ..هتد". ئۆلیگارشیزەکردنێکى سیاسەت (an oligarchization of politics) لە ئارادایە. ئەو کەلێنەى کە لەنێوان چینە میلییەکان و چینە دەوڵەمەندەکاندا هەیە لە زیادبووندایە. خەڵکى وا هەست دەکەن کە لەلایەن حزبە باڵادەستەکانەوە نانوێنرێنەوە، لێرەدا، پۆپۆلارێتى مارین لوپێن و پۆدیمۆس و سێریزا دەردەکەوێت.

قاعیدەکەى ترەمپیش بەشێکە لە چینە پۆپۆلارەکان، چونکە ئەم چینانە لەلایەن نیولیبراڵیزمەوە سەرکەوتکراون و پەراوێزخراون. چینە سپییە ناوەندى و کرێکارییەکان دەبێت مافى ئابوورى و کۆمەڵایەتیى زۆرتریان هەبێت. "ترەمپ"ـیش پۆپۆلیزمێکى ڕادیکاڵ بەکاردێنێت بۆ فریوودانى ئەم هەشتکردنە، ئینجا بۆ دروستکردنى شوناسێکى نوێى سیاسى کە دووالیزمى چەپ بەرامبەر ڕاست تێدەپەڕێنێت.

دەبێت چەپیش وەڵامى ئەمە بدەنەوە، ئەو شتە پێکبهێنن کە ناوى دەنێم "بەرەى پۆپۆلیزم" (a populist frontier) بۆ هەموو چینە پۆپۆلارەکان دژ بە نوخبە و دامەزراوەکان. "ساندەرز" تاکە کاندیدێک بوو کە دەیتوانى ئەم ئەڵتەرناتیڤە جیاوازە بخاتە ڕوو.

لە فەرەنسا، زۆرینەى چینى کرێکار دەنگیان بە "مارین لوپێن"ـدا، ئاسانە لەمە تێبگەین، چونکە ئەمە ئەو کەرتانەن کە لە جیهانگیریدا دۆڕاون و لایەنى زیانپێگەیشتوون. لێرەدا "مارین لوپێن" توانى –بە زمانى زینۆفۆبیک- (xenophobic vocabulary) گوزارشت لە داواکاریى چینە پۆپۆلارەکان بکات. ئەوانەیش داواکاریى دیموکراسین. ئەوان خەڵکانێکى ئاسایین کە دەناڵێنن. بەڵام "لوپێن" بەم گوتارەوە هاتە پێشەوە: »تێدەگەم کە ئەوان دەناڵێنن. ئەوەى لەمە بەرپرسە کۆچبەرانن«, ئەو بەرەیەکى دژە-کۆچبەرانى کردەوە. "لوپێن" دەڵێت ئەو گرنگى بە خەڵکى دەدات، لەکاتێکدا حزبى سۆشیالیزمى فەرەنسى –هەروەکو کلینتۆن- گوتارێکى دەربارەى کێشە راستەقینەکانى خەڵکى لەدۆخى ئێستادا نەبوو. خەڵکى چیتر متمانەیان بە سەرکردەى دامەزراوە و حزبەکان نەماوە، چیتر باوەڕیان پێناکەن.

پێموایە ئەمە ئەو شتە بوو کە "ساندەرز" دەیویست ئەنجامى بدات. چونکە وەڵامێکى دیکەى دەدایەوە. ئەوە کۆچبەران نین کە دوژمنن، بەڵکو وۆڵ ستریت و بەرژەوەندییە داراییەکانن. ئەمە پۆپۆلیزمى چەپە. بەڵام ئەم پۆپۆلیزمە تەنیا پەیوەست نییە بە داواکارییەکانى چینى کرێکارەوە؛ بەڵکو لە دەورى ئەو شتەیش دەسووڕێتەوە کە ناوى دەنێم "زنجیرەى هاوتایى" (a chain of equivalence) لەنێوان کەرتە جیاوازەکاندا: داواکاریى فێمێنیستەکان، مافە مەدەنییەکان، بزووتنەوە جیاوازەکان.

بۆ چەپ ئێجگار ئەستەمە کە زنجیرەى هاوتایى دابمەزرێنێت. ئەمە واتاى ئەوەیە کە کۆمەڵەکان لە زنجیرەیەکدان کە هەریەکێکیان پەیوەندییەکى تایبەتى بە بونیادى دەسەڵاتەوە هەیە، بەڵام هێشتایش هەموویان دەتوانن لەبارەى هەندێ ئەجنداى هاوبەشەوە بەشێوەیەکى یەکگرتوو کار بکەن. بەڵام زنجیرەکە پەیوەست نییە بە یەکخستنى هەموو داوکارییەکانەوە لە بزووتنەوەیەکى تاکلایەنە و یەکدەستدا. ئەم کۆکردنەوەى هێزانە هەر بە سادەیى لەوێوە دەستپێدەکات کە خۆیان لەگەڵ یەکتریدا هاوبەند و هاوپشت دەبینن، دەیشبینن کە لە بونیادى دەسەڵاتى باڵادەست بێ بەشن. هەر ئەڵقەیەکى زنجیرەیەکە تایبەتمەندیى جیاوازى هەیە، بەڵام زنجیرەکە هەموو پێکەوە بە هەماهەنگى لەگەڵ یەکتریدا کار دەکەن.

بەڵام لەپێناو دروستکردنى ئەم زنجیرەى هاوتاییەدا، تۆ پێویستت بە دیاریکردنى دوژمنێکى هاوبەش هەیە. ئەمە ئەو ڕێگایەیە بەهۆیەوە زنجیرەکە دەبێتە زنجیرێکى یەکگرتوو و تێهەڵکێش.

پ: پێتانوایە ساندەرز دەیتوانى زنجیرەى هاوتایى دروست بکات؟

پ: بەڵێ، تاڕادەیەک، بە درێژایى دە ساڵى ڕابردوو، لە ویلایەتە یەکگرتووەکان ئەو بزووتنەوانە بەهێزبوونەوەتەوە کە گەنجان ڕابەرایەتییان دەکەن: مافى کۆ   چبەران، وۆڵ ستریت بگرن، بزووتنەوەى ژینگەپارێز، بزووتنەوەى بلاک لایفس ماتەر، بزووتنەوەى (Fight for 15). "ساندەرز" چەندینجار داواى "شۆڕشێکى سیاسى" (political revolution) کردووە بۆ تەحەداکردنى وۆڵ ستریت و چینى ملیاردێرەکان. ئەمە ڕێیخۆشکرد بۆ دامەزراندنى جۆرێک "زنجیرە" بۆ خەڵکە بێنەواکە کە سەر بە هیچ بزووتنەوەیەک یان ڕێکخستنێک نەبوون؛ بەڵام لەمیانەى حەماسەتى وەرزى هەڵبژاردن و نامەکەى ساندەرزدا هەست بە کاریگەرییەکەى دەکەم.

بەڵام هەڵمەتەکەى ئەو بە تەواوەتى و بەو شێوازەى کە "ترەمپ" کردى چیرۆکى لەبارەى "ئەمریکا"وە نەدەگێڕایەوە. زۆرێک لە نووسەران ڕەخنەى ئەوەیان لە هەڵمەتى بانگەشەکەى گرت کە ناتوانێت ئەو پەیوندییە بگێڕێتەوە وا لەنێوان ڕاسیزم و جیاوازى ئابوورییدا هەیە؛ واتە ئەو مەسەلە سەنتراڵەى کە بەدرێژایى کات لە سیاسەتى ویلایەتە یەکگرتووەکانى ئەمریکادا هەبووە.

پ: من زۆر سەبارەت بە پۆپۆلیزم لە ئەوروپا دەدوێم. بەڵام زۆربەى ئەوروپییەکان حەزیان لە چەمکى "پۆپۆلیزم" نییە، چونکە بە شاراوەیى ئاماژە بە فاشیزم یان سەرکردایەتى کەسێکى ناسیۆنالیست دەدات. بەڵام لە ئەمریکا نەریتێکى پۆپۆلیزمى پێشکەوتنخوازت هەیە. تۆ هاوراى ئەمە نیت، وایە؟

و: هەندێک بابەت هەبوون کە لە کەرتە لیبراڵیستییە پشتیوانەکانى "کلینتۆن"ـەوە پەیدابوون، لە کەرتى میدیا و چینى سیاسیدا دەربارەى تووڕەیى "ساندەرز" و ڕیتۆریکە دوولایەنەکەیەوە. تەنانەت یەکێک لە سیاسەتمەدارە دیموکراسییەکان "ساندەرز"ى بە کەسێکى مەکارتى ناوزەدکرد، چونکە دەیەویست ئەو سیاسییانەى پارەیان لە بانکەکان بردووە، بدات بە "دادگای پیشاندراو" (show trials). هەندێکى کەسیتر وەک حەشیمەتێکى تووڕە کە تواناى گوێرگرتن و میانەڕەوییان نییە، وەسفی قاعیدەکەى ساندەرزیان کرد. بەڵام تۆ ڕاست دەکەیت، پێموایە ئەم چەمکى پۆپۆلیزمە هەمان ئەو دەلالەتە نەرێنییانەى نییە  کە لە ئەوروپا هەیەتى.

هێشتایش پێموایە کولتوورى چەپ لە ویلایەتە یەکگرتووەکان، تاڕادەیەک نەفرینى لە پۆپۆلیزم هەیە، چونکە ئێمە بوغزێنراوى سیاسەتى گەردوونین (universalist politics). چوارچێوەى باڵادەستى سیاسیى لە چەپدا بریتییە لە یەکتربڕین (ئینتەرسێکشناڵێتى) intersectionality، زۆرجار بۆ چەپ هەڵوێستێکى دیاریکراو لە گوتارى یەکتربڕینەوە، لەبرى ئەوەى ببێتە گەردوونى بۆتە مایەى تایبەتمەندى و جیاوازى. بەهۆى بەردەوامبوونى ڕاسیزمیشەوە هاوبەندیی لەنێو چینى کرێکاردا پڕییەتى لە مەترسى.

پ: بەڵێ، ئەمەیش کێشەیەکى گەورەیە. بەڵام حەزم لە چەمکى "یونیڤێرساڵیزم" (گەردوونگەرایى) نییە، بۆیە چەمکى "دامەزراندنى ویستى بە کۆمەڵ" (establishing a collective will)ـم پێ باشترە. ئەمەیش پەیوەستە بە ڕێگاى بیرکردنەوەمانەوە لە خەڵکانێکى جیاوازى یەکگرتوو لەپێناو دۆز و خەمى هاوبەشدا. داخۆ کەرەستە و زمانى دروستمان بۆ بیرکردنەوە لەم پرۆژەیە هەیە؟

و: من باس لە وازهێنان لە خودى فۆرمە تایبەتییەکانى خەبات ناکەم. بەڵام کاتێک باس لە ویستى بە کۆمەڵ دەکەین، ئەوا بە حەتمى هەندێک لێکدژیى بێچارەسەر دادەمەزرێنین. ئەمەیش سیاسەتە. زنجیرەى هاوتاییەکان لەبارەى جووڵاندنى خەڵکییە پێکەوە، لەمیانەى ململانێ جیاوازەکانییانەوە؛ ناو لەمە دەنێین "بەیەکگەیشتنى ململانێکان" (convergence of struggles). خوڵقاندنى پەیوەستەگیى لەنێوان ئەم ململانێیانەدا، بە جۆرێک لە جۆرەکان، بە واتاى دەرککردنى تایبەتمەندییەکانى ململانێ جیاوازەکانە؛ بگرە هەستکردنێکى تووندیشە بە لایەنە هاوبەشەکان و هاوبەندییەکان لەنێوان ململانی جیاوازەکاندا. ئەمە کێشەى گەورەى ویلایەتە یەکگرتووەکانە کە دەبێت بەرپەرچ بدرێتەوە. لەم ساڵانەى دواییدا مەیلێک لە چەپى ئەمریکیدا هەیە بەرەو فۆڕمێکى دیاریکراوى سیاسەتى شوناس، کە وەک کۆمەڵەیەکى بەهێزى یەکپارچە وێناى خۆى ناکات. دەبێت دەرک بەوە بکەین کە تایبەتمەندییەک لە ململانێى فێمێنیستانە یان لە ململانێى ڕەشپێستەکاندا هەیە. فۆرمى هەژموون لاى ئەوان دیاریکراوە. ناتوانین بڵێین ئەمە بەرهەمى سەرمایەدارییە و تاکوتەنیایش پێویستمان بە سۆشیالیزمە.

لە ئەوروپا، ڕێبازى پێچەوانە (opposite tendency) ئێجگار بەهێزە؛ خەڵکى چەپ دەڵێن: »هەموو ئەم خەباتانە چینى ناوەڕاستە، بەڵام خەباتە سەرەکییەکە بخەباتى چینایەتییە«. ئەمە زۆرباشە بۆ ئەوەى ئەم دۆگمایە بخریتە ژێر پرسیارەوە.

لە ویلایەتە یەکگرتووەکان، ئێوە کێشەى پێچەوانەتان هەیە. لەوێ سیاسەتى شوناسى زیاترمان هەیە، ململانێى بە کۆمەڵى تەواویش بوونى نییە. چۆن دەتوانیت ئەم دوو بابەتە پێکەوە کۆبکەیتەوە؟ لە دوایین کتێبمدا، بە ناونیشانى "پۆدیمۆس، بە ناوى خەڵکەوە" (Podemos: In the Name of the People)، لەگەڵ "ئینیگۆ ئەریگۆن" مشتومڕى ئەم بابەتەم کردووە، چونکە دەبێت سیاسەت پەیوەست بێت بە دامەزراندن و سەرپێخستنى ململانێى بە کۆمەڵ لەنێوان "ئێمە"ى گەورە و "ئەوان"ى بچووکدا. ئەمە هەموو شتێکە. دەشێت ئەم بەرەیە بەشێوازێکى نەریتی و مارکسى دابمەرێنرێت: ململانێى چینایەتى بەرامبەر سەرمایەدارەکان. بەڵام ئەمە لە ویلایەتە یەکگرتووەکان، بەهۆى ڕاسیزمەوە، سەرکەوتوو نابێت، لەمە بەدوایش هەرگیز لە ئەوروپایش سەرکەوتوو نابێت.

ئێمە پێویستمان بە دامەزراندنى بەرەیەک هەیە بەشێوازێکى پۆپۆلیستى؛ کە تێیدا خەڵک (گەل) لەبەرامبەر دامەزراوە و دەستەبژێردا بێت. "خەڵک" دامەزراوەیەکى سیاسییە. ئەرکى چەپیش دروستکردنى (خەڵک)ـێکە. جیاوازیى نێوان ڕاست و چەپ لەوەدایە کە ئێمە وەکو چەپ فۆڕمى جیاوازى خەڵک دادەمەزرێنین. بەڵام زنجیرەى هاوتاییەکان شتێکى جیاوازە. پۆپۆلیزمى چەپ بە پاڵ کێشەکانى چینى کرێکارەوە، بۆ هەموو ئەم ململانێیانەى شوناس شتێکى یەکلاکەرەوەیە. ئەمریکییەکان ئەگەر بێتوو نەتوانن وەڵامى ئەم پرسیارە یەکلاکەرەوەیە بدەنەوە، ئەوا نایانەویت ڕووبەڕووى سیستەمى هەژموون ببنەوە.

پێموایە "ساندەرز" دەیتوانى هاوشوناسى و وەسفى زۆرەملێى "ئەوان" دەربخات، بەڵام نەیدەتوانى بە باشى "ئێمە" یان "خەڵک" دیاریى بکات. پێموایە سەرۆک ئۆباما، بە تایبەتى لە هەڵمەتى ساڵى 2008ـیدا، لە دروستکردنى "ئێمە"دا لێهاتووتر بوو، بەلام هەرگیز "ئەوان"ـێک نەبوو کە بشێت دیاریى بکرێت.

زۆر پەرۆشى ئۆباما نەبووم. سیاسەتەکەى خۆى لکاند بە سیاسەتى نیولیبراڵیى کۆدەنگی و تەباییەوە. هەڵبەت پێموایە شتێکى مێژووییە کە پیاوێکى ڕەش پێست ببێتە سەرۆکى ویلایەتە یەکگرتووەکان، بەڵام هەمیشە بە گومان بووم، هاوڕێ ئەمریکییەکانم ئێجگار پەرۆش بوون. کەچى ئۆباما هەرگیز دوژمنێکى هاوبەشى دیاریى نەکرد.

"ئۆباما" هەوڵیدا لەگەڵ کۆمارییەکاندا بگاتە لێکتێگەیشتن یان هاوڕاییەک دروست بکات. کاتێک لە ساڵى 2010دا گەڕامەوە بۆ ویلایەتە یەکگرتووەکان، خەڵکانى چەپ پێیاندەوت خیانەتکار. بەڵام خۆ ئۆباما هەرگیز خۆى وەک کەسێکى شۆڕشگێڕ، یان وەک کەسێکى ڕادیکاڵ پیشان نەداوە. ئەوە تەنیا هەندێ لە خەڵکانى چەپ بوون کە بە کەسێکى ڕادیکاڵیان دەزانى. دەنا ئۆباما بە درێژایى کات پێیى دەگوتین: »ئێمە گەلێکى باشین، هەموومان شانبەشانى یەکتر دەڕۆین«.

لە سەردەمى "بێڵ کلینتۆن"ـەوە، حزبى دیموکراتى بۆتە حزبى وۆڵ ستریت. ئەمەیش هۆکارى بەدبەختى زۆرێک لە کەرتە میلییەکانە. دەبێت چەپ بە ڕاستى هەوڵبدات لەم مەسەلەیە تێبگات. لە ئێستادا جگە لە "ترەمپ" هیچ گوزارشتێکى سیاسى لە داواکارییە ڕاستەقینەکانى خەڵک بوونى نییە.

کۆمارییەکان مۆنۆپۆلى نوێنەرایەتیکردنى سپیپێستەکانیان کردووە، نوێنەرایەتیکردنیش واتە "ئەمریکیەکى ڕاستەقینە" (true American) بیت. دیموکراتەکان وتیان ئەوان نوێنەرایەتى کەمایەتیەکان و چینە کۆزمۆپۆلیتانەکان دەکەن. هەندێک کەس لە نێو حزبى سۆشیالیزمى فەرەنسیدا هەن کە داواى ئەوە دەکەن پێویستە حزب چینى کرێکار لەبیر بکات، چونکە ئەوان لە ئێستادا مەیلیان بۆ "مارین لوپێن" هەیە و ناگەڕێنەوە بۆ حزبى سۆشیالیستى. ئەو سەرکردانە لە ئێستادا دەڵێن کە حزبى سۆشیالیست حزبى کۆچبەران و چینە کۆزمۆپۆلیتانییەکانى ناوەڕاست و باڵایە. ئەمە کێشەیەکى گەورەیە.

پ: بۆچوونت چییە دەربارەى پەیوەندیى نێوان بزووتنەوە کۆمەڵایەتییەکان و ئەم حزبە سیاسییە نوێیانە؟

و: هەروەکو بزووتنەوەى "وۆڵ ستریت بگرن"، زۆرێک لە بزووتنەوەکان لە ئەوروپا نایانەوێت هیچ پەیوەندییەک لەگەڵ حزب و دامەزراوە نەریتییەکاندا دروست بکەن. ناو لەمە دەنێین "ئۆتۆنۆمیزم" (autonomism). دیموکراسییەتى ڕاستەقینە لەسەر شەقام، نە ڕابەرە فەرمییەکانى دەوێت و نە حزبەکان. ئەمە لەبەرژەوەندیى وازهێنان لە دامەزراوەکان و سیاسەتە هەڵبژاردنییەکانە. بەڵام دواى تەقینەوەى بزووتنەوەى "ئێم 15" ( M-15) لە ئیسپانیا، ڕاستڕەو لە هەڵبژاردنى ڕابردوودا زۆرینەى دەنگ دەباتەوە؛ چونکە بزووتنەوەکە بە خەڵکیى وت واز لە سیستەمى هەڵبژاردن و سیاسى بهێنن. مەسەلەکە ئەوە نییە حزبى ڕاستڕەو دەنگى زۆرتر بباتەوە، بەڵکو ئەمە بەو هۆیە ڕوویدا کە حزبى سۆشیالیستى، بە هۆى نائامادەییەکەیەوە، پێنج ملیۆن دەنگى لەدەستدا. ئەمە ئەو بۆشاییەیە کە حزبى پۆدیمۆس پڕى کردەوە چونکە بۆشاییەکى کارەساتبار بوو.

ناتوانین جموجوڵەکان بە ئاسانى بۆ شەقام جێبهێڵین. من ڕەخنەگرێکى جددى ئایدیاى سیاسەتم وەک وروژاندنى ساتەوەختێکى ڕوخاندنى گشتى لەگەڵ دۆخى ئێستادا. ئەمە ڕێگەى سەرکەوتنى شۆڕشەکان نییە. لە قۆناغێکدا، وزەبەخشەکانى هێز لەدەست دەدەین. ناتوانێت شتەکان تەنیا لەسەر ئاستى ئاسۆیى بزووتنەوە کۆمەڵایەتییەکان بگۆڕێت. دەبێت پەرە بەو شتە بدەیت کە حزبى پۆدیمۆس پێیى دەڵێت: "ماشێنێکى جەنگیى هەڵبژاردن" (an electoral war machine). تۆ پێویستت بە گەیشتن بە دەسەڵاتێکى کردەییە لە دامەزراوەکان و حکومەتدا. ئەمە ڕێگاى سێرێزایشە.

زۆرێک لە بزووتنەوەکان و سەرکردە چەپەکان نایانەوێت لە هەڵبژاردنەکاندا بەشداریى بکەن. ئەمە بۆ بزووتنەوەکانى یۆنان و فەرەنسا ڕاستە. زۆرێک لە سەرکردەى بزووتنەوەکان دەڵێن هەڵبژاردن بۆ مەڕە گێژەکانە؛ چونکە هەمیشە سیاسییەکان دەبن بە دژت. دەرهەق بە کاندیدبوونى حزبى پۆدیمۆسیش دژایەتییەکى زۆر هەبوو لەلایەن بزووتنەوە کۆمەڵایەتییەکانەوە. هێشتایش لەلایەن سەرکردەى بزووتنەوەکانەوە ڕووبەڕووى ڕەخنە دەبنەوە لەسەر ئەوەى چوونەتە نێو سیستەمى پەرلەمانییەوە. هێشتایش زۆرێک لە سەرکردەى بزووتنەوەکان دەڵێن حزبى پۆدیمۆس ڕێکخەرى بزووتنەوەکانە، بەڵام ئێستا سیاسەتى پەرلەمانى دایڕزاندووە، بەڵام ئەوانە کەمینەن.

بەڵام حزبى پۆدیمۆس هەرگیز نەیوتووە تاکە چارەسەر ئەوەیە بچینە نێو حکومەتەوە. بەڵکو دەڵێن ئەوان بۆشاییەک پڕ دەکەنەوە. پێویستە پۆپۆلیزمى چەپ پەیوەندیى نێوان ئەم دوولایەنە بببینێت: هێڵى ئاسۆیى لە شەقام و هێڵى ستوونى لە دامەزراوەکاندا. هەندێک دەڵێن دەوڵەت و حزبەکان داڕزاون، بۆیە تەنیا پێویستمان بە بزووتنەوە کۆمەڵایەتییەکان هەیە. هەندێکى تر پێیانوایە تەنیا پێویستیمان بە بردنەوەى هەڵبژاردن و گرتنى کورسى پەرلەمانە. ئەم دوو شێوازە بیرکردنەوەیە هەڵەیە. ئیمە پێویستمان بە لێکبەستنەوەى "حزبى بزووتنەوە" (movement party)یە لەگەڵ ڕەهەندى یەکلاکەرەوەى هەڵبژاردندا کە پەیوەستە بە بزووتنەوەکانەوە، بەڵام هاوکات جیاواز و تایبەتیشە. جگە لەمەیش بە درێژایى کات دڕدۆنگییەک لەنێوان بزووتنەوەکان و حزبەکاندا هەبووە.

پ: تۆ نووسیوتە ئەرکى چەپ وا لە بەدەستهێنانەوەى دیموکراسی و گێڕانەوەى نەریتى سۆشیال دیموکراتیدا. دەتوانیت لەبارەى ئەم خاڵەوە شتانێکى زیاتر بڵێیت؟ داخۆ هێشتا سۆشیال دیموکراتى ئاسۆییە؟

و: نازانم خەڵکانى چەپ مەبەستیان چییە کاتێک لەبارەى خوڵقاندنى شتێکى نوێوە دەدوێن. سەرکردەکانى حزبى پۆدیمۆس مەبەستیان لەوە نییە کە دەیانەوێت چەپ بگەڕێتەوە بۆ سۆشیال دیموکراتیى تەقلیدیى ئەوروپیى ناوەڕاستى سەدەى بیست. ئەوان شتێک دەڵێن کە ڕەنگە لە ویلایەتە یەکگرتووەکان بەشێوازى جیاواز دەرببڕدرێت؛ چونکە سەرکردەکانى پۆدیمۆس دەڵێن چەندین مافى کۆمەڵایەتى هەیە کە لەسەدەى بیستەمدا بەدەستهێنران، بەڵام نیولیبراڵیزم هەڵیوەشاندنەوە. هەنگاوى یەکەم وا لە گەڕاندنەوە و فراوانکردنى ئەو مافە کۆمەڵایەتییانەدا.

کاتێک لەگەڵ ئەرنستۆ لاکلاودا، سی سال لەمەوپێش کتێبى "هەژموون و ستراتیژییەتى سۆشیالیستی" (Hegemony and Socialist Strategy)ـمان نووسى ئێمە هێشتا لەژێر هەژموونى سۆشیال-دیموکراتیدا بووین. ئەو کاتە تازە سەرەتاى نیولیبراڵیزم بوو. ئەرگومێنتەکەمان ئەوەبوو کە پێویستمان بە ڕادیکاڵکردنەوەى دیموکراسییەتە. بڕوامان بەوە بوو ئەو دەستکەوتانەى لە سایەى دیموکراسییەتدا بەدەستهاتبوون ببەینە پێش. پێمانوابوو سۆشیال-دیموکراتى هەست بە داخوازییە نوێیەکانى بزووتنەوەکانى ژنان، دژایەتى ڕاسیزم، داخوازیى ئیکۆلۆژیى، هۆمۆکان ناکات. ئەمە بەشێک نەبوو لە کارنامەى سۆشیالیزمى تەقلیدی.

دواى سى ساڵ، زۆرێک لەو شتانە هەڵوەشێنراونەتەوە کە بەدەستهاتبوون. جا کاتێک باس لە گێرانەوەى دیموکراسییەت دەکەم، مەبەستمان گەڕاندنەوەى سەرجەم ئەو مافانەیە کە بەرلەوەى دووربخرێنەوە، هەبوون. هێشتایش ئامانجى ڕادیکاڵکردنەوەى دیموکراسیەت وەک خۆى ماوەتەوە، بەڵام بۆ ئەوەى ڕادیکاڵیزەى بکەین، پێویستە یەکەمجار بەدەستى بهێنینەوە.

ئێمە لە کۆمەڵگە پۆست-دیموکراسییەکاندا دەژین. ئێمە لەو کۆمەڵگایانەدا دەژین کە بەخۆیان دەڵێن کۆمەڵگەى دیموکراسى. بەلام لێرەدا دیموکراسییەت لەنێو جۆرێک بۆشاییدا کار دەکات (sort of vacuum). خەڵکى ئیمکانییەتێکى ڕاستەقینەى ئەوەیان نییە مومارەسەى مافى هاوڵاتیبوونى خۆیان بکەن. پێویستمان بە دووبارە دامەزراندنەوەى دیموکراسییەتێکى چالاکە، ئینجا پێویستە کۆشش بکەین بۆ ڕادیکاڵیزەکردنى چۆنییەتى تێگەیشتنمان لە دیموکراسییەت.

لە دۆخى ئێستادا، ئێمە بە ڕاستى لە دۆخێکداین کە خراپترە لە دۆخى پەنجا ساڵ لەمەوپێش. هەنگاوى یەکەم ئەوەیە ئەو شتە بەدەستبهێنینەوە کە لە دەستمانداوە. چەپى تووندڕەو کاتێک بە ئاشکرا بانگەشەى خاپوورکردنى سەرمایەداری، خاپوورکردنى دەوڵەت و شتانى لەم بابەتە دەکات، لە هەڵەدایە. ئەمە بەشێکە لەو چەپەى کە هەیە بە بێ هیچ کاریگەرییەکى پراکتیکى یان بە بێ هیچ دەسەڵات و ستراتیژییەتێک.

ئێمە پێویستمان بە شەڕى پێگەیە (war of position)؛ کە تێیدا هێزە پێشکەوتنخوازەکان بتوانن قەڵەمڕەوییەکى ڕاستەقینە لە کۆمەڵگەى مەدەنیدا، لە دامەزراوە باڵادەستەکاندا، لە کولتوورى باودا، لە میدیادا بنیات بنێن. پێویستمان بەوەیە لەو ململانێ ئاساییانەوە دەست پێبکەین کە ڕووبەڕووى کەرتە گەورەکانى کۆمەڵگە دەبنەوە. گەلێک ململانێى جیاواز هەن؛ بەڵام پێویستمان بە دامەزراندنى زنجیرەى ڕادیکاڵى هاوتاییەکانە بۆ ڕووبەڕووبوونەوەى ململانێ باڵادەستەکان دژ بە دوژمنێکى هاوبەش، نەک تەنیا هەبوونى پەیوەندیى بە ململانێکانەوە، کە هیچ نییە جگە لە هەنگاوى یەکەم. دوژمن وۆڵ ستریت، دامەزراوەى سیاسى، ئۆلیگارشییەتە. ئەگەر بە زمانى خەڵک گوزارشت لە ویستە دەستەجەمعییەکان نەکەین هەمیشە شکست دەهێنین.

ئەمە ئەو کێشە سەرەکییەیە کە من لە چەپى ویلایەتە یەکگرتووەکاندا دەیبینم. چاڵێکى گەورە لەنێوان زمانى خەڵک و زمانى بزووتنەوەکاندا هەیە. من وا تێدەگەم، لەبەر کۆمەڵێک هۆکار ئەمە لە ویلایەتە یەکگرتووەکان ئاسان نییە؛ لە ویلایەتە یەکگرتووەکانى حزبێکى ڕاستەقینەى چەپ بوونى نییە، تۆ لە وڵاتێکدا دەژیت کە بێئەندازە هەمەڕەنگە. بەڵام هەڵبژاردنەکان ئەو جێیەن کە تێێدا دەبێت خەڵکى لەپێناو خەمى هاوبەشدا پێکەوە یەکبگرن؛ چونکە هەڵبژاردنەکان هەلى گونجاو بە خەڵکى دەدەن بۆ گوزارشتکردن لە جۆرە جیاوازەکانى ململانێکان لە فۆڕمى ویستى بەکۆمەڵدا. دەبێت ئەمە بە مەبەست و ئەنقەست بنیات بنرێت. ئەمە شاراوەیە و هەیە، بەڵام دەبێت شوناسى نوێى سیاسى و بەستەرەکانى هاوبەندیى، بە وردى و دیسپلینەوە لەلایەن سەرکردەکانەوە دروست بکرێن.

سەرچاوەکان:

بە زمانى عەرەبى:

أمريكا في أزمنة الشعبوية، حوار مع شانتال موف، ترجمة: كريم محمد.

http://midan.aljazeera.net/reality/interviews/2017

بە زمانى ئینگلیزى:

America in Populist Times: An Interview With Chantal Mouffe; By Waleed Shahid, December 15, 2016.

https://www.thenation.com/article/america-in-populist-times-an-interview-with-chantal-mouffe/